صوينه  اهانتڭ جزاسي ئولومدر ياووز سلطان سليم، تبديل قيافتله  قوشلر چارشيسني كزر. بوراده ، آوجيلر آولادقلري قوشلري صاتييورلر. بر آرا كوزي ككليكلره  ايليشير پادشاهڭ. بر غروپ ككليگڭ أوزرنده كي ورقده ، “دانه  ايشي صاتيش فيئاتي ١ آلتين” يازييور. همن ياني باشلرنده  آصيلي، عادتا آلتين قفس ايچنده  بر ككليك داها واركه ، فيئاتي؛ ٣٠٠ آلتين. پادشاهڭ كوزي ٣٠٠ آلتينلق ككليگه  طاقيلير. “خيردر” دير صاتيجي يه ، “بونڭ ديگرلرندن نه  فرقي واركه ، بونلر ١ آلتين، بو ٣٠٠ آلتين؟” صاتيجي، “بو ككليك أوزل اگيتيملي، چوق كوزل أوتويور، أوتمسي بر يانه  بونڭ أوتوشني دويان نه  قدر ككليك وارسه  هپسي اونڭ اطرافنه  طولوشويور. طبيعي بو آراده  آوجيلر ده  او اطرافه  طولوشان ككليكلري داها راحت آولييورلر” دير. “صاتین آلييورم” دير پادشاه، “آل سڭا ٥٠٠ آلتين...” پاره يي ويرر و همن اوراجقده  ككليگڭ قفاسني كسر. آدم شاشيروب، “نه  ياپديڭز، اڭ مهارتلي ككليگڭ قفاسني قوپارتديڭز، يازيق دگلمي” دييه  دوگونوركن؛ پادشاه كورلر: “بو كندي صوينه  اهانت ايدن بر ككليكدر. صوينه  اهانتڭ جزاسي ايسه  اير ويا كیچ ئولومدر...” Soyuna İhanetin Cezası Ölümdür Yavuz Sultan Selim, tebdili kıyafetle Kuşlar Çarşısı’nı gezer. Burada, avcılar avladıkları kuşları satıyorlar. Bir ara gözü kekliklere ilişir Padişahın. Bir grup kekliğin üzerindeki varakta, “Tane işi satış fiyatı 1 altın” yazıyor. Hemen yanı başlarında asılı, adeta altın kafes içinde bir keklik daha var ki, fiyatı; 300 altın. Padişahın gözü 300 altınlık kekliğe takılır. “Hayırdır” der satıcıya, “Bunun diğerlerinden ne farkı var ki, bunlar 1 altın, bu 300 altın?” Satıcı, “Bu keklik özel eğitimli, çok güzel ötüyor, ötmesi bir yana bunun ötüşünü duyan ne kadar keklik varsa hepsi onun etrafına doluşuyor. Tabii bu arada avcılar da o etrafa doluşan keklikleri daha rahat avlıyorlar” der. “Satın alıyorum” der Padişah, “Al sana 500 altın...” Parayı verir ve hemen oracıkta kekliğin kafasını keser. Adam şaşırıp, “Ne yaptınız, en maharetli kekliğin kafasını koparttınız, yazık değil mi” diye dövünürken; Padişah gürler: “Bu kendi soyuna ihanet eden bir kekliktir. Soyuna ihanetin cezası ise er veya geç ölümdür...” قورقوسز شهزاده ياووز سلطان سليم هنوز بش آلتي ياشلرنده  بر چوجقدي. آماسیه ده كي سرايڭ باغچه سنده  اوق تعليمي ياپييوردي. ياي بويني آشييوردي اما او بو ياشده  آتديغني اورمه يه  باشلامشدى. باباسي سلطان ٢نجی بايزيد بر آغاجڭ آرقه سنده  اوني سير ايدييوردي. ياووز صوڭ اوقني ده  تام هدفه  صاپلاينجه ، طايانامدي؛ صاقلانديغي يردن چيقوب، اوغلنه  صاريلدي: “الله كوجڭه  كوچ قاتسين اوغلم. اما نيچون يالڭزسڭ؟” كوچك سليم حيرتله : “يالڭز دگلمكه  سلطان بابام؛ الله هر يرده در!” آلديغي جواب، بايزيدي شاشيرتدي اما بللي ايتمدي. سرايڭ باغچه سي اولو آغاجلرله  سوسليدي. اورماندن فرقي يوقدي. “اوغلجغم،” ديدي سلطان بايزيد، “تك باشڭه  بورالرده  طولاشما. دشمانلريمز وار. الله قوروسون؛ سڭا بر كوتولك ايتمك ايسته يه بيليرلر!” سليم طوراقلادى. صوڭره ، ايكي ياشندن بري يانندن آييرمديغي كوچوجك قليجنى چكوب: “پدرم! بو قليجي سوس ايچون باغلامادق. ايجاب ايدرسه  كنديمزي قورومه سني بيليرز. هم پدريمزڭ قورقوسندن دنيانڭ ئوبور اوجنده كي دشمانڭ يورگي تيترركن سرايڭ باغچه سنه  كيرمه يه  كيم جسارت ايده بيلير؟” Korkusuz Şehzade Yavuz Sultan Selim henüz beş-altı yaşlarında bir çocuktu. Amasya’daki sarayın bahçesinde ok talimi yapıyordu. Yay boyunu aşıyordu ama o bu yaşta attığını vurmaya başlamıştı. Babası Sultan II. Bayezid bir ağacın arkasında onu seyrediyordu. Yavuz son okunu da tam hedefe saplayınca, dayanamadı; saklandığı yerden çıkıp, oğluna sarıldı: “Allah gücüne güç katsın oğlum. Ama niçin yalnızsın?” Küçük Selim hayretle: “Yalnız değilim ki Sultan babam; Allah her yerdedir!” Aldığı cevap, Bayezid’i şaşırttı ama belli etmedi. Sarayın bahçesi ulu ağaçlarla süslüyü. Ormandan farkı yoktu. “Oğulcuğum,” dedi Sultan Bayezid, “Tek başına buralarda dolaşma. Düşmanlarımız var. Allah korusun; san bir kötülük etmek isteyebilirler!” Selim durakladı. Sonra, iki yaşından beri yanından ayırmadığı küçücük kılıcını çekip: “Pederim! Bu kılıcı süs için bağlamadık. İcap ederse kendimizi korumasını biliriz. Hem pederimizin korkusundan dünyanın öbür ucundaki düşmanın yüreği titrerken sarayın bahçesine girmeye kim cesaret edebilir?” ايلك عثمانلي قانوني اوغلي اورخانه ، “كوڭل كراسته سيله  بر يڭي شهر و پازار ياپ” دييه  وصيت ايدن عثمان غازي، يڭي شهرڭ آلينمه سندن صوڭره  اوراده  قورولان پازار يريني طولاشييورديكه ، كرميان طرفلرندن كلن بر آدم ياننه  كله رك شويله  سسلندي: “بگم، بگم! يڭي شهرڭ پازار باجنى بڭا صاتڭ!” عثمان بك شاشيرمشدي؛ صوردي: “باج نه در به  آدم؟” “يعني كه  بگم، پازاره  هر كيم مال كتيريرسه  اوندن آقچه  آلايم!” “پازاره  كلنلردن آلاجغڭمي واردركه  اونلردن آقچه  آلاجقسڭ؟” “بگم! بو توره دركه ، ازلدن بري بتون ئولكه لرده  بويله در. بن آلير سزه  ويررم، سز ده  امگمڭ قارشيلغنى بڭا ويررسڭز!” “بر كيشينڭ قازانديغي باشقه سنڭ اولورمي به  آدم؟ بن اونڭ مالنه  نه  قويدمكه  آقچه سني آلايم؟ وار كيت يانمدن ده  ضررم طوقونماسين!” آدم يارديم اومان باقيشلرله  اطرافنده كيلري سوزركن اونلر طورومي عثمان بگه  آڭلاتديلر. كونمزده  بلديه لرڭ پازارجيلردن “اشغاليه  بدلي” آديله  آلدقلري ويركي او زمانلرده  ده  آلينييوردي و عثمان بگڭ باشنه  كلن بو اولاي قونويله  ايلكيلي بر قانونڭ چيقمه سنه  سبب اولدي: “پازاره  بر يوك كتيروب صاتان هركس ايكي آقچه  ويرسين. صاتامازسه ، بر شي ويرمه سين!” İlk Osmanlı Kanunu Oğlu Orhan’a, “Gönül kerestesiyle bir Yenişehir ve pazar yap” diye vasiyet eden Osman Gazi, Yenişehir’in alınmasından sonra orada kurulan Pazar yerini dolaşıyordu ki, Germiyan taraflarından gelen bir adam yanına gelerek şöyle seslendi: “Beyim, beyim! Yenişehir’in pazar bac’ını bana satın!” Osman Bey şaşırmıştı; sordu: “Bac nedir be adam?” “Yani ki beyim, pazara her kim mal getirirse ondan akçe alayım!” “Pazara gelenlerden alacağın mı vardır ki onlardan akçe alacaksın?” “Beyim! Bu töredir ki, ezelden beri bütün ülkelerde böyledir. Ben alır size veririm, siz de emeğimin karşılığını bana verirsiniz!” “Bir kişinin kazandığı başkasının olur mu be adam? Ben onun malına ne koydum ki akçesini alayım? Var git yanımdan da zararım dokunmasın!” Adam yardım uman bakışlarla etrafındakileri süzerken onlar durumu Osman Bey’e anlattılar. Günümüzde belediyelerin pazarcılardan “işgaliye bedeli” adıyla aldıkları vergi o zamanlarda da alınıyordu ve Osman Bey’in başına gelen bu olay konuyla ilgili bir kanunun çıkmasına sebep oldu: “Pazara bir yük getirip satan herkes iki akçe versin. Satamazsa, bir şey vermesin!” پادشاه و تجربه سز كوله سي پادشاه عجمي بر كوله يله  كمي يه  بينمشدي. كوله  هيچ دڭز كورمه مش؛ آغلامه يه ، ايڭله مه يه  باشلادى. تير تير تيترييوردي. آووتمق ايچون چوق اوغراشديلر اما بر تورلي ساكنلشمدي. پادشاهڭ كيفي قاچدي. هركس عاجز وضعيتده يكن كميده  بولونان ياشلي آدم پادشاهڭ حضورينه  چيقدي، “مساعده  بويورورسه ڭز بن اوني صوصديرورم!” ديدي. پادشاه ده  “لطفًا، لطف ايتمش اولورسڭز!” ديدي. ياشلي آدم امر ايتدي، كوله يي دڭزه  آتديلر. كوله  برقاچ كره  صويه  باتدي، چيقدي. صوڭره  صاچندن ياقه لاديلر، كميدن طرفه  چكديلر. كوله  كمي يه  ياقلاشنجه  ايكي اليله  دومنه  آصيلدي، اورادن كمي يه  چيقدي، بر كوشه ده  اوصلي اوصلي اوتورمه يه  باشلادى. ياشلي آدمڭ ياپديغي ايش پادشاهي حيرته  دوشوردي، “بونده كي حكمت نه در؟” دييه  صوردي. ياشلي آدم جواب ويردي. “كوله  أوّلجه  صويه  باتمه يي طاتمامشدي. كميده كي سلامتڭ قيمتنى بيلمييوردي. ايشته  حضور و سعادت ده  بويله در. بر فلاكت كورمه ين كيمسه  حضورڭ قيمتنى بيله مز.” Padişah Ve Tecrübesiz Kölesi  Padişah acemi bir köleyle gemiye binmişti. Köle hiç deniz görmemiş; ağlamaya, inlemeye başladı. Tir tir titriyordu. Avutmak için çok uğraştılar ama bir türlü sakinleşmedi. Padişahın keyfi kaçtı. Herkes aciz vaziyetteyken gemide bulunan yaşlı adam padişahın huzuruna çıktı, “Müsaade buyurursanız ben onu sustururum!” dedi. Padişah da “Lütfen, lütfetmiş olursunuz!” dedi. Yaşlı adam emretti, köleyi denize attılar. Köle birkaç kere suya battı, çıktı. Sonra saçından yakaladılar, gemiden tarafa çektiler. Köle gemiye yaklaşınca iki eliyle dümene asıldı, oradan gemiye çıktı, bir köşede uslu uslu oturmaya başladı. Yaşlı adamın yaptığı iş padişahı hayrete düşürdü, “Bundaki hikmet nedir?” diye sordu. Yaşlı adam cevap verdi. “Köle evvelce suya batmayı tatmamıştı. Gemideki selametin kıymetini bilmiyordu. İşte huzur ve saadet de böyledir. Bir felaket görmeyen kimse huzurun kıymetini bilemez.”

قاسم ١٩٢٨ بر قاسم آيني داها ياشييورز. هر قاسم آينده  اولديغي كبي ذهنمز ١٩٢٨’لره  كيدييور… حرف و لسانڭ دگيشمش اولمسي ايچمزي بورقويور. آراده  ياشانان اونجه  پروبلملر، صيقينتيلر… ايشڭ آڭلاشيلمقدن چوق صولانديريلمه يه چاليشيلمسي… ايده ئولوژيك صاپلانتيلر… حالبوكه  ياشانان بر حادثه  وار. او ده  ١ قاسم ١٩٢٨’ده  رسمًا حرف و لسانڭ كسكين بر طورله  دگيشديريلمش اولمسيدر. يعني نَت اولارق -كركجه  نه  اولورسه  اولسون- بزه  عائد اولانلردن قوپمه يه  يوڭليك بر فعاليتڭ ياپيلمش اولديغيدر. كونمزه  كلديگمزده  حالا مسئله نڭ جدّيتنى و أونمنى آڭلامايان ويا آڭلامق ايسته مه ينلرڭ اولوشي ده  جابه سي. عربجه  واركن عثمانليجه مي أوگرنه جگز سرزنيشلري. هركسڭ أوگرنمه سنه  نه  كرك وار ديينلر. هر شي بيتدي، صيره  بوڭامي كلدي ديينلر… حالبوكه  بعض شيلر واردركه  او مسئله يي حل ايتمدن ديگرلرينڭ قيمتي آڭلاشيلماز. آناختارسز خزينه نڭ بر معنا افاده  ايتمديگي كبي… يا ده  كوكسز بر آغاجڭ ميوه  ويره ميه جگي كبي… ايشه  نره سندن باقارسه ڭز باقڭ، بو دگيشيكلكدن مملكت و ملّت ضرر كورمشدر. اولاشيلمق ايستنن ايله  فدا ايديلن آراسنده  أويله  بر اوچوروم واردركه ، ٨٨ سنه در حالا آراسي تأليف ايديله مه مشدر. البته  بو آراده  حادثه دن قوپمايانلر ده  اولمشدر. كچن سوره  ايچريسنده  مسئله يي اونوتمايان و اونوتديرمايانلر ده  اولمشدر.كه  بوگون عثمانليجه  بر درگي بيله  نشر ايديلمكده در مملكتده ! هم صوڭ بش سنه  ايچريسنده  آرتارق دوام ايدن چاليشمه لر، بتون بر ملّت اولارق قارشيلق بولمه  پوتانسييلنه  اولاشمشدر. ساده جه  ايشڭ أوزرنده  براز داها طورمق و نسلڭ بو ايشڭ اوجندن طوتار حاله  كلمه سني تأمين ايتمك كركمكده در. درگيده  اورته أوگرتيم كنل مديرينڭ اوقوللرده  عثمانليجه  چاليشمه لري ايله  ايلگيلي دگرلنديرمه سني بولاجقسڭز. بو چاليشمه لرڭ داها كوزله  طاشينمه سي و ان شاء اللّٰه عثمانليجه نڭ اڭ قيصه  زمانده  مجبوري درس اولارق مفرداتده  ير آلمسي أونملي اولاجقدر. بزه  عائد اولان نه  وارسه  كشف ايتمه نڭ و فرقنده لقله  أوز كوگن قازانمه نڭ اڭ قيصه  و تأثيرلي يولي، عثمانليجه  أوگرنمك و بو يازي ايله  تأليف ايديلمش اثرلردن استفاده  ايدر حاله  كلمكدر. بيڭ ييللق كولتوريمزڭ طاشييجيلري اولان حرف و كلمه لريمزله  مخاطب اولارق، اوزون زمانده  تراكم ايدوب بريكن كلمه لريمزله  ماضي و استقبالي برلشديرمكدر. اكسيك و ناقص قالان بتون آلانلري، كچمشدن آلديغمز بريكيم و كوچله  طولديروب يڭيدن انشا ايتمكدر. يازار درديمزي بيله  آڭلاتاماز حاله  ناصل كلديگمزي شو ستمكار افاده لرله  آڭلاتييوردي: افندم اونورلانديرديڭز. نه  يعني غرورلانديرديڭزمي ديمك ايستييور، شرفلنديرديڭزمي؟ يوقسه  مفتخرمي اولدي؟ عزّتلي، حيثيتلي، ناموسلي، وقارلي، اردملي، خاطرلي، اعتبارلي، معزّز، محترم، صايغي دگر، سجيه لي… اونور، بونلرڭ هانگيسي؟ يڭي قوشاقلر ”هپسي“ دييه جكلر، اسكيلر ”هيچ بري!“ Bir Kasım ayını daha yaşıyoruz. Her Kasım ayında olduğu gibi zihnimiz 1928’lere gidiyor… Harf ve lisanın değişmiş olması içimizi burkuyor. Arada yaşanan onca problemler, sıkıntılar… İşin anlaşılmaktan çok sulandırılmaya çalışılması… İdeolojik saplantılar… Hâlbuki yaşanan bir hadise var. O da 1 Kasım 1928’de resmen harf ve lisanın keskin bir tavırla değiştirilmiş olmasıdır. Yani net olarak –gerekçe ne olursa olsun- bize ait olanlardan kopmaya yönelik bir faaliyetin yapılmış olduğudur. Günümüze geldiğimizde hala meselenin ciddiyetini ve önemini anlamayan veya anlamak istemeyenlerin oluşu da cabası. Arapça varken Osmanlıca mı öğreneceğiz serzenişleri. Herkesin öğrenmesine ne gerek var diyenler. Her şey bitti, sıra buna mı geldi diyenler… Hâlbuki bazı şeyler vardır ki o meseleyi halletmeden diğerlerinin kıymeti anlaşılmaz. Anahtarsız hazinenin bir mana ifade etmediği gibi... Ya da köksüz bir ağacın meyve veremeyeceği gibi… İşe neresinden bakarsanız bakın, bu değişiklikten memleket ve millet zarar görmüştür. Ulaşılmak istenen ile feda edilen arasında öyle bir uçurum vardır ki, 88 senedir hala arası telif edilememiştir. Elbette bu arada hadiseden kopmayanlar da olmuştur. Geçen süre içerisinde meseleyi unutmayan ve unutturmayanlar da olmuştur. Ki bugün Osmanlıca bir dergi bile neşredilmektedir memlekette! Hem son beş sene içerisinde artarak devam eden çalışmalar, bütün bir millet olarak karşılık bulma potansiyeline ulaşmıştır. Sadece işin üzerinde biraz daha durmak ve neslin bu işin ucundan tutar hale gelmesini temin etmek gerekmektedir. Dergide Ortaöğretim Genel Müdürünün okullarda Osmanlıca çalışmaları ile ilgili değerlendirmesini bulacaksınız. Bu çalışmaların daha güzele taşınması ve inşallah Osmanlıcanın en kısa zamanda mecburi ders olarak müfredatta yer alması önemli olacaktır. Bize ait olan ne varsa keşfetmenin ve farkındalıkla özgüven kazanmanın en kısa ve tesirli yolu, Osmanlıca öğrenmek ve bu yazı ile telif edilmiş eserlerden istifade eder hale gelmektir. Bin yıllık kültürümüzün taşıyıcıları olan harf ve kelimelerimizle muhatap olarak, uzun zamanda teraküm edip biriken kelimelerimizle mazi ve istikbali birleştirmektir. Eksik ve nakıs kalan bütün alanları, geçmişten aldığımız birikim ve güçle doldurup yeniden inşa etmektir. Yazar derdimizi bile anlatamaz hale nasıl geldiğimizi şu sitemkâr ifadelerle anlatıyordu: Efendim onurlandırdınız. Ne yani gururlandırdınız mı demek istiyor, şereflendirdiniz mi? Yoksa müftehir mi oldu? İzzetli, haysiyetli, namuslu, vakarlı, erdemli, hatırlı, itibarlı, muazzez, muhterem, saygıdeğer, seciyeli...  Onur, bunların hangisi? Yeni kuşaklar “hepsi” diyecekler, eskiler “hiçbiri!” 

كولتور ميراثمزڭ آناختاري: عثمانليجه  انسانلرڭ بربرلريله  اولان ايلتيشيملرنده كي اڭ أونملي واسطه  اولان ديل، ملّي حافظه نڭ، ملّي خاطره نڭ، دويغولرڭ و دوشونجه لرڭ، بتون مادي و معنوي دگرلرڭ اورتاق خزينه سي،  فكر دنياسنڭ تظاهري، كولتورڭ ايسه  تمل طاشيدر. بر ملّتڭ فردلري آراسنده كي اورتاق دويغو و دوشونجه  آقيشي ديل ايله  صاغلانمقده در. كولتور دينيلنجه  ايلك عقله  كلن ديلدر. بو سببله  ديل عين زمانده  بر كولتور آقتاريجيسي، كولتور طاشييجيسيدر. بر ملّتڭ تاريخي، جغرافيه سي، دگر أولچوتلري، علمي، فولقلوري، ادبياتي، موزيگي، هر تورلي اورتاق دگرلري يوز ييللرڭ سوزكجندن سوزوله  سوزوله  كلمه لرده  سمبوللشه رك، ديل خزينه سنه  آقيتيلارق اوراده  صاقلانمقده در. بيرَيلر، كندي ياشادقلري طوپلومڭ آنا ديلني أوگرنمه نڭ ياني صيره  كچمش كولتورڭ أوزللكلريني طاشييان ديله  ده  حاكم اولمليدرلر. چونكه  ديل بر ملّتڭ روحي، أوزي، خاطره سي و حافظه سيدر. بو بريكيمه  صاحب اولمق كيشي يه  آيري بر دگر قاتار. و آيريجه  بو روحي ديري طوتمق، ملّي حافظه يي قوريمق او ملّتي اولوشديران فردلرڭ ده  برنجيل كورَوي اولمق طورومنده در. بو نه دنله ، كولتورل دگرلريمزله  يبانجيلاشمامق، تاريخمز ايله  آرامزده كي ارتباطڭ كسيلمه مسي باقيمندن عثمانلي تركجه سنڭ أوگرنيلمسي أونم قزانمقده ، حتّی الزم كورولمكده در. ترك ملّتي اولارق كولتورل دگرلريمزه  باغليلغمز، ملّيلك خصوصنده كي حسّاسيتمز آشكاردر.  بو طرفدن باقيلديغنده ، تركلرڭ يوز ييللر بوينجه  كليشديردكلري أوزكون بر ديل اولان عثمانليجه /عثمانلي تركجه سي، كولتورل ميراثڭ آڭلاشيلمه سنده ، كله جك نسللره  آقتاريلمه سنده  و ياشاتيلماسنده  حياتي بر أونم طاشيمقده در. ”عثمانلي دوري تركجه سي“ دييه  ده  افاده  ايده بيله جگمز عثمانلي تركجه سي كونشڭ باتمديغي طوپراقلره  صاحب، أوچ قطعه يه  ياييلان، يدي عصر جهانه  حكم ايتمش عثمانلي ايمپراطورلغي دونمنده  ياشايان تركجه نڭ عرب حرفلريله  يازيلمش خالدير. كچمشده  قالان بر يازي و قونوشمه  ديلي دگل، موجود و كله جك نسللرڭ تاريخ، كولتور و كنل آڭلامده  مدنيت تصوّرينڭ صاغلقلي بر شكلده  اولوشمه سنده  بر نوع كليد قونومنده در. زيرا، كچمش ايله  كله جك آراسنده  صاغلام بر كوپرو قورابيلمه نڭ و كله جگه  كوگنله  باقابيلمه نڭ يولي عثمانليجه  اوقويوب آڭلايابيلمكدن كچر درسك آبارتمش اولمايز. اجداديمزڭ بيڭ ييللق شرفلي، شانلي تاريخ قوريدورندن بزلره  آرمغان ايتديگي،  ملّي كولتوريمزڭ تملنى اولوشديران صاييسز كزيده  اثرڭ همن همن تمامي عثمانليجه  يازيلمش دگلميدر؟ جهان پادشاهي قانون الاين محبّي مخلصيله  يازديغي ’ خلق ايچنده  معتبر بر نسنه  يوق دولت كبي / اولمه يه  دولت جهانده  بر نفس صحّت كبي‘ بيتنده ؛  دولت ايچون خلقڭ، صاغلق ايچون آلديغمز نفس قدر أونملي اولديغنه  اورغي ياپارق، دولتڭ حياتمزده كي نفس قدر أونملي اولديغني افاده  ايتديگي مصراعلرده كي كرچك آڭلام و معنايي يوروملايابيلمك ايچون عثمانلي تركجه سي بيلمك كركمكده در.  عين شكلده ، عتيي انشا ايده بيلمك ايچون ماضي يي ايي آڭلايابيلمك و آڭلاتمق كركير. بيڭلرجه  ييللق مضيم اذن، قادم مدنيتمزڭ و بيوك كولتور ميراثمزڭ آناختاري اولان عثمانليجه نڭ أوگرنيلمسي، عثمانلي دونمنده  يازيلمش اثرلرڭ اڭگين ايچريگنڭ آڭلاشيلمه سنده  أونم ارض ايتمكده در. بيڭلرجه  ييللق شانلي بر تاريخڭ كولتور ميراثجيلري اولان چوجقلريمزڭ و كنجلريمزڭ، آتالرندن ميراث قالمش بر كتابي ويا بلگه يي،  بر چشمه  كتابه سني، جامع قبه سنه  ايشلنن بر دعايي،  تاريخي بر بناده  يازيلي اولان عثمانليجه  بر متني وب. اوقومسي، معناسني آڭلامه سي؛ كچمشڭ علم و فكر دنياسني طانيمه سنه ، اونده  بولابيله جگي درينلك و استتيك ذوقنى يودوملامه سنه ، طوپلومڭ ديني و ملّي دگرلرينڭ كله جك نسللره  آقتاريلمه سنه ، ياشاتيلماسينه  و قورونمه سنه  قاتقي صاغلاياجغڭه  اينانييورم. كولتورڭ نسلدن نسله  آقتاريمي، دوامي و ياشاتيلمه سي اگيتيم و أوگرتيم يولي ايله  كرچكلشمكده در. ملّي، اخلاقي، انساني، معنوي و كولتورل دگرلري بنمسه ين، قورويان و كليشديرن كنجلر يتيشديرمه يي هدفله ين ملّي اگيتيم باقانلغي يڭي نسلڭ، اجدادي ايله  اولان باغلاريني كوچلنديرمك، عثمانليجه يي أوگرنجيلره  طانيتمق و أوگرتمك آماجيله  ٢٠١٤-٢٠١٥ اگيتيم- أوگرتيم ييلنده  عثمانلي تركجه سي درسنڭ صوسيال بيليملر ليسه لرينڭ ١٠، ١١ و ١٢. صنفلرنده  اورتاق درس اولارق، آناطولي ليسه لري، فن ليسه لري، كوزل صنعتلر ليسه لري ايله  امام خطيب ليسه لرينڭ ٩، ١٠، ١١ و ١٢. صنفلرنده  ايسه  سچمه لي درس اولارق اوقوتولمسي قراري آلينمش و اويغولامه يه  قونولمشدر.  عثمانلي تركجه سي درسي، هفته ده  ايكي درس ساعتي اولارق اوقوتولمقده در. عثمانلي تركجه سي درس پروغرامنده  ايسه  تركجه نڭ تاريخي سيري ايچريسنده  عثمانلي تركجه سنڭ يري و أونمي، عثمانليجه نڭ برلك و برابرلگي صاغلايان بر عنصر اولديغي، تركجه يي طوغري و كوزل قوللانمه ده كي أونمي، خط صنعتي و چشيتلري كبي قونولر ير آلمقده در. آيريجه  پروغرام، أوگرنجيلرڭ عثمانلي تركجه سي أورونلريني يرنده  كورمه لرينى صاغلامق آماجيله  اوقوللرڭ ياقين چوره لرنده كي آرشيو، كتبخانه ، مزارلق، موزه ، جامع و چشمه  كبي مكانلرده  ده  اويغولاملي اگيتيم ياپمه لرينه  امكان طانيمقده در. أوگرنجيلرڭ يوغون ايلگي كوسترديگي عثمانلي تركجه سي درسي؛ ٢٠١٤-٢٠١٥ اگيتيم- أوگرتيم ييلنده ؛ ١٠. صنفلرده  ١.٩٩٠، ١١. صنفلرده  ١.٩٨٧،  ١٢. صنفلرده  ١.٦٧٧ اولمق أوزره  طوپلام ٥.٦٥٤ أوگرنجي اورتاق درس اولارق، ٩. صنفلرده  ٦.٣٣١،  ١٠. صنفلرده  ٣٦.٧٣٩،  ١١. صنفلرده  ١٩.٩٦٨ و ١٢. صنفلرده  ٤٠٢ اولمق أوزره  طوپلام ٦٩.٠٩٤ أوگرنجي طرفندن ايسه  سچمه لي درس اولارق سچيلمش و أوگرنيلمشدر.  عثمانلي تركجه سي درسي؛ ٢٠١٥-٢٠١٦ اگيتيم- أوگرتيم ييلنده  ايسه ؛  ١٠. صنفلرده  ٢.٨٧٩، ١١. صنفلرده  ١.٧٤١، ١٢. صنفلرده  ١.٥٢٧ اولمق أوزره  طوپلام ٦.١٤٧ أوگرنجي طرفندن اورتاق درس اولارق؛ ٩. صنفلرده  ١٢.٨٢٣، ١٠. صنفلرده  ٦٦.٠٠٢،  ١١. صنفلرده  ٢٣.٥٢٩ و ١٢. صنفلرده  ٣٧.٢٠٨ اولمق أوزره  طوپلامده  ١٣٩.٥٦٢ أوگرنجي طرفندن سچمه لي درس اولارق سچيلمش و اوقونمشدر. ديگر ياندن، ملّي اگيتيم باقانلغي اذني يا ده  ايش برلگي پروطوقوللري ايله  سيويل طوپلوم قورولوشلرينڭ ده  بو قونوده  چاليشمه لري بولونمقده در. بر أورنك اولارق، ٢٠١٤ ييلنده  ملّي اگيتيم باقانلغي ايله  خيرات وقفي آراسنده  امضالانان ايش برلگي پروطوقولي چرچوه سنده  تركيه  كنلنده  آچيلان عثمانلي تركجه سي قورسلرينه  ايلگي و قاتيليم يوكسك اولمشدر. بو طوروم سوينديريجيدر. ٢٠١٥ ييلنده  ٦.٤٦٦ قورس آچيلمش، ١٧٥.٧٤٣ قورسيير اگيتيم آلمشدر. آيريجه ، باقانلغمزجه  يايغين اگيتيم فعاليتلري پروغرامي داخلنده  آچيلان عثمانلي تركجه سي قورسلرينه  ده  وطنداشلريمز يوغون ايلگي كوسترمكده  و قاتيليم صاغلامقده در.   اگيتيم قوروملري و اگيتيمجيلر اولارق چوجقلريمزڭ كله جگي و ئولكه م اذن خيرينه  اولاجق بو قونوده  تاريخي بر صورومليلغمز واردر. تاريخنى بيلن و آڭلايان، كولتوريني أوزومسه مش، ملّي و معنوي دگرلرله  طونانمش، كله جگنى اميدله  انشا ايده جك بر نسل ايچون بيڭ ييللق كچمشمزله  بولوشمه مزده  بر كوپرو اولان عثمانلي تركجه سنڭ أوگرنيلمسي و أوگرتيلمسي آماجيله  وار اولان پروغراملري كليشديره رك اويغولامه يي يايغينلاشديرمق و سوركليلگي صاغلامق ايچون چابالريمز آرتارق دوام ايده جكدر.  أوزتله ، عثمانلي تركجه سي درسي ٢٠١٤-٢٠١٥ اگيتيم- أوگرتيم ييلنده  ٦٩.٠٩٤ أوگرنجي طرفندن، ٢٠١٥-٢٠١٦ اگيتيم- أوگرتيم ييلنده  ايسه  ٪ ١١٤ آرتيشله  ١٤٥.٨٥٩ أوگرنجي طرفندن اوقونمشدر. صوڭ ايكي أوگرتيم ييلنه  عائد ويريلره  باقيلديغنده  عثمانلي تركجه سي درسنى سچن أوگرنجي صاييسنده  أونملي بر آرتيش اولديغي كورولمكده در. ٢٠١٦-٢٠١٧ اگيتيم- أوگرتيم ييلنده  ده  اورتاق درس اولارق عثمانلي تركجه سي اوقوياجق أوگرنجي صاييسي آرتاجقدر. آناطولي ليسه لري، فن ليسه لري، كوزل صنعتلر ليسه لري ايله  امام خطيب ليسه لرنده  أوگرنيم كورن أوگرنجيلردن سچمه لي درس اولارق داها چوق أوگرنجينڭ عثمانلي تركجه سي درسنى سچمسي يوڭنده  أوگرتمنلريمزڭ و اگيتيم يوڭتيجيلريمزڭ بيلگيلنديرمه لري، توصيه لري و يوڭلنديرمه لري بو باغلامده كي پوليتيقه لريمزڭ آماجنه  اولاشمه سنه  قاتقي صاغلاياجقدر. عثمانلي تركجه سي درسنى سچمه لي اولارق سچن و اوقويان أوگرنجي صاييسنڭ طوپلام اورته أوگرتيم أوگرنجي صاييسي ايچنده كي اوراننى آرتيرمق أونملي هدفلريمزدن بريسيدر. عثمانلي تركجه سي، بر كون اورتاق درس اولورمي؟ نه دن اولماسين؟  بيلگيلنديرمه يه ، آڭلاتمه يه ، أوگرتمه يه  دوام ايده جگز.          İnsanların birbirleriyle olan iletişimlerindeki en önemli vasıta olan dil, millî hafızanın, millî hatıranın, duyguların ve düşüncelerin, bütün maddi ve manevi değerlerin ortak hazinesi,  fikir dünyasının tezahürü, kültürün ise temel taşıdır. Bir milletin fertleri arasındaki ortak duygu ve düşünce akışı dil ile sağlanmaktadır. Kültür denilince ilk akla gelen dildir. Bu sebeple dil aynı zamanda bir kültür aktarıcısı, kültür taşıyıcısıdır. Bir milletin tarihi, coğrafyası, değer ölçütleri, ilmi, folkloru, edebiyatı, müziği, her türlü ortak değerleri yüzyılların süzgecinden süzüle süzüle kelimelerde sembolleşerek, dil hazinesine akıtılarak orada saklanmaktadır. Bireyler, kendi yaşadıkları toplumun ana dilini öğrenmenin yanı sıra geçmiş kültürün özelliklerini taşıyan dile de hâkim olmalıdırlar. Çünkü dil bir milletin ruhu, özü, hatırası ve hafızasıdır. Bu birikime sahip olmak kişiye ayrı bir değer katar. Ve ayrıca bu ruhu diri tutmak, millî hafızayı korumak o milleti oluşturan fertlerin de birincil görevi olmak durumundadır. Bu nedenle, kültürel değerlerimizle yabancılaşmamak, tarihimiz ile aramızdaki irtibatın kesilmemesi bakımından Osmanlı Türkçesinin öğrenilmesi önem kazanmakta, hatta elzem görülmektedir. Türk milleti olarak kültürel değerlerimize bağlılığımız, millilik hususundaki hassasiyetimiz aşikârdır.  Bu taraftan bakıldığında, Türklerin yüzyıllar boyunca geliştirdikleri özgün bir dil olan Osmanlıca/Osmanlı Türkçesi, kültürel mirasın anlaşılmasında, gelecek nesillere aktarılmasında ve yaşatılmasında hayati bir önem taşımaktadır. “Osmanlı Devri Türkçesi” diye de ifade edebileceğimiz Osmanlı Türkçesi güneşin batmadığı topraklara sahip, üç kıtaya yayılan, yedi asır cihana hükmetmiş Osmanlı İmparatorluğu döneminde yaşayan Türkçenin Arap harfleriyle yazılmış hâlidir. Geçmişte kalan bir yazı ve konuşma dili değil, mevcut ve gelecek nesillerin tarih, kültür ve genel anlamda medeniyet tasavvurunun sağlıklı bir şekilde oluşmasında bir nevi kilit konumundadır. Zira, geçmiş ile gelecek arasında sağlam bir köprü kurabilmenin ve geleceğe güvenle bakabilmenin yolu Osmanlıca okuyup anlayabilmekten geçer dersek abartmış olmayız. Ecdadımızın bin yıllık şerefli, şanlı tarih koridorundan bizlere armağan ettiği,  millî kültürümüzün temelini oluşturan sayısız güzide eserin hemen hemen tamamı Osmanlıca yazılmış değil midir? Cihan Padişahı Kanuni’nin Muhibbî mahlasıyla yazdığı ‘Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi’ beytinde;  devlet için halkın, sağlık için aldığımız nefes kadar önemli olduğuna vurgu yaparak, devletin hayatımızdaki nefes kadar önemli olduğunu ifade ettiği mısralardaki gerçek anlam ve manayı yorumlayabilmek için Osmanlı Türkçesi bilmek gerekmektedir.  Aynı şekilde, atiyi inşa edebilmek için maziyi iyi anlayabilmek ve anlatmak gerekir. Binlerce yıllık mazimizin, kadim medeniyetimizin ve büyük kültür mirasımızın anahtarı olan Osmanlıcanın öğrenilmesi, Osmanlı döneminde yazılmış eserlerin engin içeriğinin anlaşılmasında önem arz etmektedir. Binlerce yıllık şanlı bir tarihin kültür mirasçıları olan çocuklarımızın ve gençlerimizin, atalarından miras kalmış bir kitabı veya belgeyi,  bir çeşme kitabesini, cami kubbesine işlenen bir duayı,  tarihî bir binada yazılı olan Osmanlıca bir metni vb. okuması, manasını anlaması; geçmişin ilim ve fikir dünyasını tanımasına, onda bulabileceği derinlik ve estetik zevkini yudumlamasına, toplumun dinî ve millî değerlerinin gelecek nesillere aktarılmasına, yaşatılmasına ve korunmasına katkı sağlayacağına inanıyorum. Kültürün nesilden nesile aktarımı, devamı ve yaşatılması eğitim ve öğretim yolu ile gerçekleşmektedir. Millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerleri benimseyen, koruyan ve geliştiren gençler yetiştirmeyi hedefleyen Millî Eğitim Bakanlığı yeni neslin, ecdadı ile olan bağlarını güçlendirmek, Osmanlıcayı öğrencilere tanıtmak ve öğretmek amacıyla 2014-2015 eğitim-öğretim yılında Osmanlı Türkçesi dersinin Sosyal Bilimler Liselerinin 10, 11 ve 12. sınıflarında ortak ders olarak, Anadolu Liseleri, Fen Liseleri, Güzel Sanatlar Liseleri ile İmam Hatip Liselerinin 9, 10, 11 ve 12. sınıflarında ise seçmeli ders olarak okutulması kararı alınmış ve uygulamaya konulmuştur.  Osmanlı Türkçesi dersi, haftada iki ders saati olarak okutulmaktadır. Osmanlı Türkçesi ders programında ise Türkçe’nin tarihî seyri içerisinde Osmanlı Türkçesinin yeri ve önemi, Osmanlıcanın birlik ve beraberliği sağlayan bir unsur olduğu, Türkçeyi doğru ve güzel kullanmadaki önemi, hat sanatı ve çeşitleri gibi konular yer almaktadır. Ayrıca program, öğrencilerin Osmanlı Türkçesi ürünlerini yerinde görmelerini sağlamak amacıyla okulların yakın çevrelerindeki arşiv, kütüphane, mezarlık, müze, cami ve çeşme gibi mekânlarda da uygulamalı eğitim yapmalarına imkân tanımaktadır. Öğrencilerin yoğun ilgi gösterdiği Osmanlı Türkçesi dersi; 2014-2015 eğitim-öğretim yılında; 10. sınıflarda 1.990, 11. sınıflarda 1.987,  12. sınıflarda 1.677 olmak üzere toplam 5.654 öğrenci ortak ders olarak, 9. sınıflarda 6.331,  10. sınıflarda 36.739,  11. sınıflarda 19.968 ve 12. sınıflarda 402 olmak üzere toplam 69.094 öğrenci tarafından ise seçmeli ders olarak seçilmiş ve öğrenilmiştir.  Osmanlı Türkçesi dersi; 2015-2016 eğitim-öğretim yılında ise;  10. sınıflarda 2.879, 11. sınıflarda 1.741, 12. sınıflarda 1.527 olmak üzere toplam 6.147 öğrenci tarafından ortak ders olarak; 9. sınıflarda 12.823, 10. sınıflarda 66.002,  11. sınıflarda 23.529 ve 12. sınıflarda 37.208 olmak üzere toplamda 139.562 öğrenci tarafından seçmeli ders olarak seçilmiş ve okunmuştur. Diğer yandan, Millî Eğitim Bakanlığı izni ya da işbirliği protokolleri ile Sivil Toplum Kuruluşlarının da bu konuda çalışmaları bulunmaktadır. Bir örnek olarak, 2014 yılında Millî Eğitim Bakanlığı ile Hayrat Vakfı arasında imzalanan işbirliği protokolü çerçevesinde Türkiye genelinde açılan Osmanlı Türkçesi kurslarına ilgi ve katılım yüksek olmuştur. Bu durum sevindiricidir. 2015 yılında 6.466 kurs açılmış, 175.743 kursiyer eğitim almıştır. Ayrıca, Bakanlığımızca yaygın eğitim faaliyetleri programı dâhilinde açılan Osmanlı Türkçesi kurslarına da vatandaşlarımız yoğun ilgi göstermekte ve katılım sağlamaktadır.    Eğitim kurumları ve eğitimciler olarak çocuklarımızın geleceği ve ülkemizin hayrına olacak bu konuda tarihî bir sorumluluğumuz vardır. Tarihini bilen ve anlayan, kültürünü özümsemiş, millî ve manevi değerlerle donanmış, geleceğini ümitle inşa edecek bir nesil için bin yıllık geçmişimizle buluşmamızda bir köprü olan Osmanlı Türkçesinin öğrenilmesi ve öğretilmesi amacıyla var olan programları geliştirerek uygulamayı yaygınlaştırmak ve sürekliliği sağlamak için çabalarımız artarak devam edecektir.  Özetle, Osmanlı Türkçesi dersi 2014-2015 eğitim-öğretim yılında 69.094 öğrenci tarafından, 2015-2016 eğitim-öğretim yılında ise % 114 artışla 145.859 öğrenci tarafından okunmuştur. Son iki öğretim yılına ait verilere bakıldığında Osmanlı Türkçesi dersini seçen öğrenci sayısında önemli bir artış olduğu görülmektedir. 2016-2017 eğitim-öğretim yılında da ortak ders olarak Osmanlı Türkçesi okuyacak öğrenci sayısı artacaktır. Anadolu Liseleri, Fen Liseleri, Güzel Sanatlar Liseleri ile İmam Hatip Liselerinde öğrenim gören öğrencilerden seçmeli ders olarak daha çok öğrencinin Osmanlı Türkçesi dersini seçmesi yönünde öğretmenlerimizin ve eğitim yöneticilerimizin bilgilendirmeleri, tavsiyeleri ve yönlendirmeleri bu bağlamdaki politikalarımızın amacına ulaşmasına katkı sağlayacaktır. Osmanlı Türkçesi dersini seçmeli olarak seçen ve okuyan öğrenci sayısının toplam ortaöğretim öğrenci sayısı içindeki oranını artırmak önemli hedeflerimizden birisidir. Osmanlı Türkçesi, bir gün ortak ders olur mu? Neden olmasın?  Bilgilendirmeye, anlatmaya, öğretmeye devam edeceğiz. *Ercan TÜRK | MEB Ortaöğretim Genel Müdürü

Şemseddîn Sâmî’nin Kamus-ı Türkî’deki “İfâde-i Merâm” başlıklı mukaddemesinden Lügat kitabı bir lisanın hızânesi (hazînesi) hükmündedir. Lisan kelimelerden mürekkeptir, ki bu kelimeler dahi, her lisanın kendine mahsus birtakım kavaide tevfikan, tasrif ve terkib edilerek, insanın ifâde-i merâm etmesine yararlar. İmdi lisanın sermayesi kelimelerle kavaid-i sarfiyye ve nahviyyesinden ibarettir. Dünyada hiçbir âdem tasavvur olunamaz, ki lisanın kâffe-i lügatini bilsin, veya cümlesini hıfzında tutabilsin; ve pek az âdemler vardır ki, lisanlarını tamamıyla kaideye tevfikan söyleyebilsinler. Bu hâl ise her lisanın câmi’ olduğu kelimâttan mürur-ı zamanla birtakımını bâdiye-i nisyanda bırakıp gâib etmesini, ve kavâid-i mahsusasına mugayir surette söylenerek, fesahatten mahrum kalmasını, velhasıl geniş ve fasih iken, dar ve galat bir lisan olmasını müntic olur. Lisanları bu inhitattan vikaye edecek ancak edebiyattır; edebiyatın yani üdebanın bu babda edecekleri hizmetin ilk hatvesi ise lisanın mükemmeliyetini teşkil eden kelimelerini ve fesahatini mucib olan kavaidini hüsn-i muhafaza etmekten ibarettir. Bu iki şıkkın birincisi lisanın kâffe-i lügatini havi mükemmel bir kamus, ve ikincisi kavaid-i sarfiyye ve nahviyyesini cami’ muntazam bir sarf ve nahiv kitabı vücuda getirmekle hâsıl ve mümkün olabilir. Bunun içindir ki tahrirî ve edebî haline geçirilmesi meram olunan her bir lisanın en evvel kelimeleri cem’ ile bir lügat ve kavaidi zabt ile bir sarf ve nahiv kitapları tedvin edilmek eskiden beri bir kanun-ı umumî hükmüne geçip, hatta bugün küre-i arzın en mehcur taraflarında sakin en vahşî akvamın bile söyledikleri lisanları öğrenmek isteyen Avrupalılar o lisanların lügat ve sarf ve nahiv kitaplarını zabt ve tahrir etmekten işe girişirler. Lügati ve kavaidi mazbut olmayan lisanın hiç bir vakit elsine-i edebiyeden addolunmak iddiasına salahiyeti olamaz; zira bu iki kitap edebiyatın esasıdır. Bina-yı edebiyat ancak bunların üzerine tesis olunabilir. Lisanın tedennisine karşı bir sed yerini tutacak dahi ancak bu iki kitaptır. Mükemmel bir kamusu olmayan lisan servet-i tabiiyesi demek olan lügatlerini günden güne gâib ederek, kendi sermayesiyle bir şey ifade edemeyecek derecede dar olur; ve muntazam bir sarf ve nahiv kitabı olmayan lisan doğru söylenmeyi te’min edemeyip, gittikçe daha yanlış söylenir, ve nihayet büsbütün galat bir lisan halini alır. Binaenaleyh, lisanını fasih ve geniş bir lisan-ı edebî halinde muhafaza, veya bu hale tahvil ve irca, etmek isteyen bir kavim lisanının mükemmel bir kamusunu ve muntazam bir kavaid-i sarfiyye ve nahviyye kitabını edinmeye sa’y ü gayret etmek iktiza eder. Kavaid: Kurallar, kaideler. Dil bilgisi kuralları ve bu kurallara âit kitap, gramer kitabı Tevfikan: Uygun olarakTasrif: (Bir fiili) çekmek.Terkib: Birkaç şey birleşip yeni bir şey meydana getirmeİfâde-i merâm: Maksadı anlatma. Bir kitabın başına yazılan ve yazış sebebini anlatan ön söz, mukaddimeKavaid-i sarfiyye: Dilbilgisi kurallarıKâffe-i lügat: Kelimelerin bütünüMürur-ı zaman: Zaman aşımıBâdiye-i nisyan: Unutkanlık çölüMugayir: Uymayan, bağdaşmayan, aykırı, zıt, muhâlifFesahat: İfâdede, kelimelerden her birinin ve bu kelimelerden meydana gelen cümlelerin lafız, mânâ, âhenk ve kurallara uygunluk bakımından yerinde, düzgün ve doğru olması durumu; dilin söylenmesi güç, âhenksiz, alışılmamış kelimelere, yadırganacak yabancı sözlere, kusurlu cümle, mecaz ve terkiplere yer verilmemesi sûretiyle açık, duru ve doğru kullanılmasıFasih: Güzel, âhenkli, açık ve anlaşılır şekilde düzgün ve yanlışsız söylenen (söz), fesâhatle söylenen (söz)Galat: Özellikle Arapça ve Farsçadan Türkçeye geçip şekil ve anlam değişikliğine uğrayarak kullanıldığından eski sözlüklerde yanlış kabul edilen kelime.Müntic: Bir şeyin sonuç olarak ortaya çıkmasına sebep olan, doğuran, hâsıl eden, meydana getirenİnhitat: Gerileme, çöküş, çöküntüVikaye: Koruma, gözetme, kayırmaÜdeba: Edipler, edebî eser yazan kimseler, edebiyatçılarHatve: AdımHüsn-i muhafaza: Güzel korumaTahrirî: Yazı ile, yazılıTedvin: Kitap durumuna koyma, yazılmış olan şeyleri toplayıp kitap hâline getirmeMehcur: Bırakılmış, unutulmuş, terkedilmiş, metrukElsine-i edebiye: Edebiyat dilleriSalahiyet: YetkiServet-i tabiiye: El değmemiş servetTahvil: Değiştirme, bir durumdan başka bir duruma çevirmeİrca: Döndürme, geriye doğru çevirmeSa’y ü gayret: Çalışmak, emek vermek, gayret etmekİktiza: Gerekme, gerektirme

عثمانليلرڭ غائب ايتديگي صوڭ شهر: موصل بركتلي مزوپوتاميه  حوضه سنده ، تاريخي طاش أولريله  ماضی يه  شاهدلك ايدن اسكي بر شهر موصل. آصور باش شهري نينوانڭ يرينه  قورولمش. حضرت يونس بورالي؛ قبري ده  بوراده . حضرت عمر دورنده  فتح ايديلمش. او زماندن اعتبارًا مسلمانلرڭ حاكميتنده  و ياووز سلطان سليمدن بري ده  ٤ عصرلق بر عثمانلي ولايتي. سنّي و شيعي مسلمان، يزيدي، نسطوري، كلداني، سرياني، ارمني، يهودي و صابئيلر ياشاديغي؛ خلقنڭ عرب، كرد و براز ده  تركلردن تشكّل ايتديگي موصل، تاريخي شهرلره  ياقيشير درجه ده  قوزموپوليت. كرد شهري سليمانيه  و ٨نجی عصردن بري تركمنلرڭ اكثريتده  اولديغي كركوك ده  موصله  باغليدر. يوزده  بش افندي منطقه نڭ اساس اهمّيتي طوپراغنڭ آلتندن كلييور. موصل و كركوكده  ١٨٨٨ باشلرندن اعتبارًا پترول چيقمقده در. پادشاهڭ صاتین آلديغي بو حوضه ده  پترول آرامه  امتيازي، پترول ساحه سي ايچندن كچن بغداد دميريولي وسيله سيله ، ١٩٠٤’ده  آلمانيه يه  ويريلدي. بو، باب عالينڭ بيوك دولتلر آراسنده كي دنكه  سياستنه  اويغوندي. فقط انكلتره  بوڭا قارشي چيقدي. بونڭ أوزرينه  برلڭ، ١٩٠٧’ده  انكلتره  ايله  آڭلاشدي. بو سلطان حميدڭ دنكه  سياستنڭ صوڭي ديمكدي و آز صوڭره  تختنى غائب ايتدي. اتّحادجيلر باشه  كلنجه ، موصل پترول حوضه سي ده  داخل اولمق أوزره  سلطان حميدڭ ماللرينه  ال قويديلر. موصل پترول امتيازي ١٩١٤’ده  انكليز-هولانده-آلمان اورتاقلغنده كي ترك پتروللری شركتنه  دور ايديلدي. آوروپه لي بانقه جي روسچيلدلره  چاليشان و ”يوزده  بش افندي“ دييه  طانينان كالوست كولبنكيانڭ آراجي و حصّه داري اولديغي بو شركتڭ ساده جه  آدي ترك ايدي. موصل، ١نجی جهان حربنده  عثمانلي اوردولرينڭ اڭ صوڭ ترك ايتديگي شهردر. انكليزلر ٣ قاسم ١٩١٨’ده  شهره  كيردي. ترك طرفي، موندروس متاركه سي صيره سنده  (٣٠ اكيم) شهرده  حالا ترك عسكرينڭ بولونديغني، بناءً عليه موصلڭ ميثاق ملّي يه ، يعني صلح آڭلاشمه سنده  واز كچيله ميه جك وطن طوپراقلرينه  داخل اولديغي تزيني مدافعه  ايتمشدر. ١٩٢٠’ده  فرانسه  و ١٩٢٨’ده  آمريقه يه  پترول شركتندن صوص پايي ويرن انگلتره ، وقتيله  سلطان حميده  عائد اولان طوپراقلري صاحبلندي. اتّحادجيلر سلطان حميدڭ ماللرينه  أل قويماسه يدي، ايراق اشغال ايديلدكدن صوڭره  بيله  شخصی ملكي اولديغي ايچون منطقه  خاندانڭ النده  قالاجقدي. سلطان وحیدالدین تخته  چيقنجه، بو ماللري اعاده  ايتديسه  ده ، ايراق آرتيق غائب ايديلمشدي و آنقره  ده  ذاتًا بو فرماني قبول ايتمه يه جكدي. عثمانلي طوپراقلريله  ارتباطي كسيلن موصل، اسكي تجاري اهمّيتنى غائب ايتدي. اما پترول سايه سنده  حياتنى سورديردي. بو آراده  ٢٥ سنه  انگليز حمايه سنده  قالمسي قرارلاشديريلان ايراقده ، شريف فيصلڭ حكمدارلغنده  بر دولت قورولمش؛ موصل بورايه  باغلانمشدي. بروكسلده  چيزيلن صينير موصل، لوزانده  جدّي بر مسئله  اولدي. حتّی مذاكره لر بو يوزدن كسيلدي. آنقره ، پترول سببيله  بورادن واز كچمك ايسته مييوردي. رئيس جمهور، ”موصل بزم ايچون اهمّيتليدر. زيرا ثروت دگرنده  پترول ياتاقلري واردر“ دييوردي. بو آراده  برلشيك ترك-كرد قوتلري منطقه يي اشغال ايتدي. سليمانيه  و كركوك دوشدي؛ آنجق تام موصل دوشه جككن، آنقره  عسكرلري چكدي. بونڭ أوزرينه  آنقره يه  اعتمادينى غائب ايدن كردلر، ايكي يه  آيريلدي. نهايت لوزانده ، آنقره  و لوندره نڭ ٩ آي ايچنده  آرالرنده  آڭلاشارق مسئله يي چوزمسي؛ اولمازسه  ملّتلر جمعيتنه حواله سي قرارلاشديريلدي. انگلتره  زمان قازانمشدي. ١٩ مايس ١٩٢٤’ده  استانبولده  مذاكره لر باشلادى ايسه  ده  بر شي چيقمدي. ايش، مَجَنه  كوتورولدي. ٢٠ ايلول ١٩٢٤’ده  جنوره ده  باشلايان مذاكره لرده ، ترك دله كه سي فتحي اوقيار خلق اويلامه سي تكليف ايتدي. خلقڭ كريلگنى ايلري سورن انگلتره  ردّ ايتدي. بو آراده  ترك و انگليز قوتلري آراسنده  چاتيشمه لر تكرار باشلادى. انگلتره ، آنقره يه  أولتيماتوم ويره رك منطقه يي ٤٨ ساعت ايچنده  بوشالتمه سني ايسته دي. بونڭ أوزرينه  آنقره ، مَجَندن كچيجي بر صينير طلبنده  بولوندي؛ ٢٩ اكيمده  بروكسلده كي طوپلانتيده  اسكي موصل ولايتي نظره  آلينارق صينير چيزيلدي. طاغلق منطقه دن كچن كرچكجيلكدن اوزاق ”بروكسل خطّي“، صوڭره دن باشه  چوق ايشلر آچاجقدر. بو آراده  مَجَ قوميسيوني ايلول ١٩٢٥’ده  بر راپور حاضرلايارق موصل خلقنڭ مستقل اولمق ايسته ديگني؛ آنجق موصلڭ انگليز مانده سي آلتنده كي ايراقڭ پارچه سي اولمه سنڭ داها مناسب دوشه جگني بيلديردي. ترك طرفي مذاكره لري بويقوت ايتسه  ده ، انگلتره نڭ قونترولنده كي مَجَ بو راپوري ١٦ آرالق ١٩٢٥’ده  تصديق ايتدي. آنقره  بردن پوليتيقه  دگيشديروب راپوري قبوللندي و انگلتره  ايله  مذاكره لره  كيريشدي. حتّی زمانڭ رئيس جمهوري قونيه ده  غزته جيلره ، ”ملّت حربدن اوصانمشدر؛ موصل ايچون حربمي ايده لم؟“ ديركن، باش وكيل اينوني، ”باريش ايچون كركيرسه  موصلدن واز كچه جگز. آنجق تضميناتسز ويرمه يز. بو پاره ، بزم پروژه لريمز ايچون موصلدن داها قيمتليدر“ شكلنده  ترك طرفنڭ النى ضعيفلاتان بر بيانات بيله  ويردي. ٥ حزيران ١٩٢٦ تاريخلي حدود و مناسبات حسنۀ همجواري (صينيرلر و ايي قومشولق مناسبتلري) آنقره  آندلاشمه سي ايله  بوكونكي ايراق صينيري چيزيلدي. موصل، كركوك و سليمانيه ، ٢٥ ييل بوينجه  پترولدن ٪١٠ أودنمسي مقابلنده  انگلتره يه  ترك ايديلدي. آنقره  ايسترسه  بو حصّه نڭ ييللق ٥٠٠ بيڭ سترلينه  چوريله رك أودنمه سني ايسته يه بيله جكدي. لوندره نڭ ابديًا ٪١٠ ويا ٢٥ سنه  مدّتله  ٪٢٥’ه  راضي اولديغي؛ داها آغزلريني آچمادن ترك طرفي ٢٥ ييل ايچون ٪١٠ تكليفنده  بولوننجه ، انگليز ديپلوماتلرڭ حيرت و سوينچدن دوداقلريني ايصيردقلري آڭلاتيلير. بولوك پورچوك أودنن بو پاره نڭ قالانندن ١٩٥٨’دن صوڭره  اميد كسيلمشدر. آندلاشمه ، تركيه يه  بر غارانتورلك طانيماديغي كبي، طرفلر، بو صينيرڭ بوزولمامسني ده  تعهّد ايدر. موصل هزيمتندن طولايي مجلس و عامّه  افكارنده كي رآقسييوني تسكين ايچون ده ، شيخ سعيد عصياني بهانه  كوستريلمشدر. Bereketli Mezopotamya havzasında, tarihî taş evleriyle maziye şahidlik eden eski bir şehir Musul. Asur başşehri Ninova’nın yerine kurulmuş. Hazret-i Yunus buralı; kabri de burada. Hazret-i Ömer devrinde fethedilmiş. O zamandan itibaren Müslümanların hâkimiyetinde ve Yavuz Sultan Selim’den beri de 4 asırlık bir Osmanlı vilâyeti. Sünni ve Şiî Müslüman, Yezidî, Nasturî, Keldânî, Süryanî, Ermenî, Yahudi ve Sâbiîler yaşadığı; halkının Arab, Kürt ve biraz da Türklerden teşekkül ettiği Musul, tarihî şehirlere yakışır derecede kozmopolit. Kürt şehri Süleymaniye ve 8. asırdan beri Türkmenlerin ekseriyette olduğu Kerkük de Musul’a bağlıdır. Yüzde Beş Efendi Mıntıkanın esas ehemmiyeti toprağının altından geliyor. Musul ve Kerkük’te 1888 başlarından itibaren petrol çıkmaktadır. Padişahın satın aldığı bu havzada petrol arama imtiyazı, petrol sahası içinden geçen Bağdad demiryolu vesilesiyle, 1904’de Almanya’ya verildi. Bu, Bâbıâli’nin büyük devletler arasındaki denge siyasetine uygundu. Fakat İngiltere buna karşı çıktı. Bunun üzerine Berlin, 1907’de İngiltere ile anlaştı. Bu Sultan Hamid’in denge siyasetinin sonu demekti ve az sonra tahtını kaybetti. İttihatçılar başa gelince, Musul petrol havzası da dâhil olmak üzere Sultan Hamid’in mallarına el koydular. Musul petrol imtiyazı 1914’de İngiliz-Hollanda-Alman ortaklığındaki Turkish Petroleum Company’ye devredildi. Avrupalı bankacı Rotschildlere çalışan ve “Yüzde Beş Efendi” diye tanınan Kalust Gülbenkyan’ın aracı ve hissedarı olduğu bu şirketin sadece adı Türk idi. Musul, I. Cihan Harbi’nde Osmanlı ordularının en son terk ettiği şehirdir. İngilizler 3 Kasım 1918’de şehre girdi. Türk tarafı, Mondros Mütarekesi sırasında (30 Ekim) şehirde hâlâ Türk askerinin bulunduğunu, binaenaleyh Musul’un Misak-ı Millî’ye, yani sulh anlaşmasında vazgeçilemeyecek vatan topraklarına dâhil olduğu tezini müdafaa etmiştir. 1920’de Fransa ve 1928’de Amerika’ya petrol şirketinden sus payı veren İngiltere, vaktiyle Sultan Hamid’e ait olan toprakları sahiplendi. İttihatçılar Sultan Hamid’in mallarına el koymasaydı, Irak işgal edildikten sonra bile şahıs mülkü olduğu için mıntıka hânedanın elinde kalacaktı. Sultan Vahîdeddin tahta çıkınca, bu malları iade ettiyse de, Irak artık kaybedilmişti ve Ankara da zaten bu fermanı kabul etmeyecekti. Osmanlı topraklarıyla irtibatı kesilen Musul, eski ticarî ehemmiyetini kaybetti. Ama petrol sayesinde hayatını sürdürdü. Bu arada 25 sene İngiliz himayesinde kalması kararlaştırılan Irak’ta, Şerif Faysal’ın hükümdarlığında bir devlet kurulmuş; Musul buraya bağlanmıştı. Brüksel’de Çizilen Sınır Musul, Lozan’da ciddi bir mesele oldu. Hatta müzâkereler bu yüzden kesildi. Ankara, petrol sebebiyle buradan vazgeçmek istemiyordu. Reisicumhur, “Musul bizim için ehemmiyetlidir. Zira servet değerinde petrol yatakları vardır” diyordu. Bu arada birleşik Türk-Kürt kuvvetleri mıntıkayı işgal etti. Süleymaniye ve Kerkük düştü; ancak tam Musul düşecekken, Ankara askerleri çekti. Bunun üzerine Ankara’ya itimadını kaybeden Kürtler, ikiye ayrıldı. Nihayet Lozan’da, Ankara ve Londra’nın 9 ay içinde aralarında anlaşarak meseleyi çözmesi; olmazsa Milletler Cemiyeti’ne havalesi kararlaştırıldı. İngiltere zaman kazanmıştı. 19 Mayıs 1924’de İstanbul’da müzakereler başladı ise de bir şey çıkmadı. İş, MC’ne götürüldü. 20 Eylül 1924’de Cenevre’de başlayan müzâkerelerde, Türk delegesi Fethi Okyar halk oylaması teklif etti. Halkın geriliğini ileri süren İngiltere reddetti. Bu arada Türk ve İngiliz kuvvetleri arasında çatışmalar tekrar başladı. İngiltere, Ankara’ya ültimatom vererek mıntıkayı 48 saat içinde boşaltmasını istedi. Bunun üzerine Ankara, MC’nden geçici bir sınır talebinde bulundu; 29 Ekim’de Brüksel’deki toplantıda eski Musul vilâyeti nazara alınarak sınır çizildi. Dağlık mıntıkadan geçen gerçekçilikten uzak “Brüksel Hattı”, sonradan başa çok işler açacaktır. Bu arada MC komisyonu Eylül 1925’te bir rapor hazırlayarak Musul halkının müstakil olmak istediğini; ancak Musul’un İngiliz mandası altındaki Irak’ın parçası olmasının daha münasip düşeceğini bildirdi. Türk tarafı müzâkereleri boykot etse de, İngiltere’nin kontrolündeki MC bu raporu 16 Aralık 1925’te tasdik etti. Ankara birden politika değiştirip raporu kabullendi ve İngiltere ile müzakerelere girişti. Hatta zamanın reisicumhuru Konya’da gazetecilere, “Millet harbden usanmıştır; Musul için harb mi edelim?” derken, başvekil İnönü, “Barış için gerekirse Musul’dan vazgeçeceğiz. Ancak tazminatsız vermeyiz. Bu para, bizim projelerimiz için Musul’dan daha kıymetlidir” şeklinde Türk tarafının elini zayıflatan bir beyanat bile verdi. 5 Haziran 1926 tarihli Hudud ve Münâsebât-ı Hasene-i Hemcivârî (Sınırlar ve İyi Komşuluk Münasebetleri) Ankara Antlaşması ile bugünkü Irak sınırı çizildi. Musul, Kerkük ve Süleymaniye, 25 yıl boyunca petrolden %10 ödenmesi mukabilinde İngiltere’ye terk edildi. Ankara isterse bu hissenin yıllık 500 bin sterline çevrilerek ödenmesini isteyebilecekti. Londra’nın ebediyen %10 veya 25 sene müddetle %25’e razı olduğu; daha ağızlarını açmadan Türk tarafı 25 yıl için %10 teklifinde bulununca, İngiliz diplomatların hayret ve sevinçten dudaklarını ısırdıkları anlatılır. Bölük pörçük ödenen bu paranın kalanından 1958’den sonra ümit kesilmiştir. Antlaşma, Türkiye’ye bir garantörlük tanımadığı gibi, taraflar, bu sınırın bozulmamasını da taahhüt eder. Musul hezimetinden dolayı meclis ve amme efkârındaki reaksiyonu teskin için de, Şeyh Said İsyanı bahane gösterilmiştir. Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci | Türkiye Gazetesi 21.12.2015

بو مسئله  معارفه  تعلّق ايتديگي ايچون بزم قونغره مز اشتغال ايده جگي مسائلڭ خارجنده در. فقط چوق زماندن بري بو مسئله  زمان زمان اورته يه  آتيلمقده در. بنده ڭز ده  بو ايشله  صوڭنه  قدر اوغراشديغم ايچون مساعده ڭزله  برقاچ سوز سويله يه يم. بو فكر بر زمانلر آوروپه ده  هرج و مرج موجب اولدي. بو جريان أوّلا اورده  باشلادى. “بزم اسلام حروفاتمز اصلا كافي دگلمش، بناءً عليه لاتين حروفاتي استعمال ايديلملي ايمش.” اوراده  بعض آرقداشلريمز بو فكرڭ مروّجي (طرفليسي) اولديلر. فقط نتيجه ده  بونڭ فلاكتلي اولديغني آڭلاديلر و پشيمان اولديلر. بو فكرڭ مدهش بر فلاكت اولديغني آرناؤد قومي ده  پك كیچ اولارق آڭلادي. مع التاسف عرض ايدرمكه  آذربيجانلي آرقداشلريمز ده  بو فلاكته  بوكون دوشدي. بو خصوصده  خصوصي اولارق بزدن ده  فكر صورانلر اولويوردي. (…) بناءً عليه بوكون بر قوّت واردركه  او قوّت بتون جهانه  قارشي شو پروپاغانده يي ياپييور: “ترك يازيسي كوچدر، اوقونماز!” بنده ڭز بو مسئله  ايله  بالذّات اوغراشدم و آرناؤدلق اختلالي ايچنده  بولوندم. عجبا بو لاتينجه  قبول ايديله بيليرمي؟ بو قبول ايديلديگي كون مملكت هرج و مرجه  كيرر. هر شيدن صرف نظر (هر شي بر يانه ) بزم كتبخانه لريمزي طولديران مقدّس كتابلريمز، تاريخلريمز، يازيلریمز و بيڭلرجه  جلد اثرلريمز بو لسانله  يازيلمش ايكن بوس بتون باشقه  بر شكلده  اولان حروفي قبول ايتديگمز كون اڭ بيوك بر فلاكته  معروض قالاجغز. و بويله جه  درحال بتون آوروپه نڭ ألنه  كوزل بر سلاح ويرمش اولاجغز. بونلر عالم اسلامه  قارشي دييه جكلردركه  تركلر اجنبي يازيسني قبول ايتمشلر و خرستيان اولمشلردر. ايشته  دشمانلريمزڭ چاليشديغي شيطانكارانه  فكر بودر. آرقداشلر قوجاقده كي چوجقلردن باشلايان برچوق، يوزلرجه  يتيم بوكون شرق جبهه سنده  عسكر آرقداشلريمزڭ بالذّات كنديلري و عائله لري طرفندن اوقوتولويور. اڭ غبي بر كويلي چوجغنه  بيله  بز بر الی أوچ آي آراسنده  كندي حروفاتمزي و غزته لريمزه  اوقوتابيلييورز. بناءً عليه بزم حروفاتمز اوقونماز دگل، بلكه  حروفاتمز دنيانڭ اڭ كوزل شكليدر. هيچ بر لسانده  حروفاتمز قدر كوزل اڭ تميز، منظره سي سويملي بر يازي دگلدر. ايكنجي بر نقطه  داها وار: بنده ڭز اجنبيلرله  ايكي سنه  حرب عمومیده برابر چاليشدم. يازيمز أويله  قيصه دركه  اونلرله  عين شيئي قارشي قارشي يه  نوط ايدركن اجنبيلر بر صحيفه  يازنجه يه  قدر بن اون صحيفه  يازار و ايشمي بيتيريردم. آلمانجه ، فرانسزجه  حروفات هپ بويله در. صوڭره  بزم ديلمزي افاده  ايده جك هيچ بر لاتين حروفي يوقدر. بوكون فرانسزجه  حروفي او قدر قاريشيقدركه ، بزم ديلمزي قابل دگل ترنّم ايده مز. بو مسئله  اينجه دن اينجه يه  تدقيق ايديلمشدر. بناءً عليه استرحام ايدييورم. ضررلي اولان شيئڭ ضررينى بالخاصّه  مسلمان بر قوم چكمشدر. بو كبي مسئله لري بيراقالم. بويله  فكرلر ايچمزه  كيرمه سين. صوڭره  ده  بوس بتون لال و ابكم (شاشه  قالمش) اولور، عالم اسلامي أوزريمزه  هجوم ايتديريرز. و بونڭ نتيجه سي اولارق كندي آرامزده  بربريمزي يیرز. كرچه  بو تكليف هيچ شبهه  ايتمييورمكه  صميميت و حسن نيتله  ياپيلمشدر. فقط باشقه  طرفلردن ده  پك فنا فكرلر ايچمزه  زرق ايديلييور. بونلردن كنديمزي صيانت ايده لم. Bu mesele maarife taalluk ettiği için bizim kongremiz iştigal edeceği mesailin haricindedir. Fakat çok zamandan beri bu mesele zaman zaman ortaya atılmaktadır. Bendeniz de bu işle sonuna kadar uğraştığım için müsaadenizle birkaç söz söyleyeyim. Bu fikir bir zamanlar Avrupa’da herc ü merc-i mucib oldu. Bu cereyan evvela orda başladı. “Bizim İslâm hurufatımız asla kâfi değilmiş, binaenaleyh Lâtin hurufatı isti’mal edilmeli imiş.” Orada bazı arkadaşlarımız bu fikrin mürevvici (taraflısı) oldular. Fakat neticede bunun felaketli olduğunu anladılar ve pişman oldular. Bu fikrin müthiş bir felaket olduğunu Arnavut kavmi de pek geç olarak anladı. Maattessüf arz ederim ki Azerbaycanlı arkadaşlarımız da bu felakete bugün düştü. Bu hususta hususi olarak bizden de fikir soranlar oluyordu. (…) Binaenaleyh bugün bir kuvvet vardır ki o kuvvet bütün cihana karşı şu propagandayı yapıyor: “Türk yazısı güçtür, okunmaz!” Bendeniz bu mesele ile bizzat uğraştım ve Arnavutluk ihtilali içinde bulundum. Acaba bu Latince kabul edilebilir mi? Bu kabul edildiği gün memleket herc ü merce girer. Her şeyden sarfı nazar (her şey bir yana) bizim kütüphanelerimizi dolduran mukaddes kitaplarımız, tarihlerimiz, yazılarımız ve binlerce cilt eserlerimiz bu lisanla yazılmış iken büsbütün başka bir şekilde olan hurûfu kabul ettiğimiz gün en büyük bir felakete maruz kalacağız. Ve böylece derhal bütün Avrupa’nın eline güzel bir silah vermiş olacağız. Bunlar âlem-i İslâm’a karşı diyeceklerdir ki Türkler ecnebi yazısını kabul etmişler ve Hıristiyan olmuşlardır. İşte düşmanlarımızın çalıştığı şeytankârâne fikir budur. Arkadaşlar kucaktaki çocuklardan başlayan birçok, yüzlerce yetim bugün şark cephesinde asker arkadaşlarımızın bizzat kendileri ve aileleri tarafından okutuluyor. En gabi bir köylü çocuğuna bile biz bir ilâ üç ay arasında kendi hurûfatımızı ve gazetelerimize okutabiliyoruz. Binaenaleyh bizim hurûfatımız okunmaz değil, belki hurûfatımız dünyanın en güzel şeklidir. Hiçbir lisanda hurûfatımız kadar güzel en temiz, manzarası sevimli bir yazı değildir. İkinci bir nokta daha var: Bendeniz ecnebilerle iki sene Harb-i Umûmi’de beraber çalıştım. Yazımız öyle kısadır ki onlarla aynı şeyi karşı karşıya not ederken ecnebiler bir sahife yazıncaya kadar ben on sahife yazar ve işimi bitirirdim. Almanca, Fransızca hurufat hep böyledir. Sonra bizim dilimizi ifade edecek hiçbir Latin hurûfu yoktur. Bugün Fransızca hurûfu o kadar karışıktır ki, bizim dilimizi kabil değil terennüm edemez. Bu mesele inceden inceye tetkik edilmiştir. Binaenaleyh istirham ediyorum. Zararlı olan şeyin zararını bilhassa Müslüman bir kavim çekmiştir. Bu gibi meseleleri bırakalım. Böyle fikirler içimize girmesin. Sonra da büsbütün lâl ü ebkem (şaşa kalmış) olur, âlem-i İslam’ı üzerimize hücum ettiririz. Ve bunun neticesi olarak kendi aramızda birbirimizi yeriz. Gerçi bu teklif hiç şüphe etmiyorum ki samimiyet ve hüsn-i niyetle yapılmıştır. Fakat başka taraflardan da pek fena fikirler içimize zerk ediliyor. Bunlardan kendimizi sıyanet edelim. Vakit, Tanin, Akşam, 3 Mart 1923

چام دویرمك لغاتده ؛ قارشيسنده كينڭ اكسيك و قصورلي طرفنه  طوقوناجق بر سوز سويله مك، سويلنمه مسي كركن شيئي آغزندن قاچيرمق، پوت قيرمق، غاف ياپمق معناسنه  كلن ’چام دویرمك‘ دييمنڭ نره دن كلديگنه  دائر خلق آراسنده  شو حكايه  آڭلاتيلير: زنكين بر آدمڭ، كوزتپه-ارنكوي طرفلرنده ، ٨-١٠ دونم باغچه لي بيوك بر كوشكي وارمش. آدم بو باغچه نڭ بر كوشه سنه  بر بنا داها ياپديرمه يه  قرار ويرمش. اسكي بنالر هپ اخشاب ياپيلديغي ايچون، كركن كراسته يي طومروق حالنه  كتيرتمش و انشاآت ياپديراجغي يره  ايستيف ايتديرمش. بو طومروقلرڭ ايچنده  چام، كورگن، ميشه  و جوز آغاجلري ده  بولونويورمش. صيفيه  موسمي اولماديغي ايچون نشان طاشنده كي قوناغنده  اوتوران زنكين آدم بر صباح كوشكنه  كيتمش و كوشكڭ صاف بكجيسنه  امر ويرمش: ”بر خيزارجي بول، باغچه ده كي آغاجلرڭ آراسنده كي چاملري بيچدير. تخته  و قلاص ياپدير“ ديمش. صاف اوشاق ده  افنديسنڭ امري أوزرينه  خيزارجيلري بولمش. چام طومروقلري يرينه  كوشكڭ باغچه سنده  نه  قدر قيمتلي چام آغاجي وارسه  كسديروب دویرمش. بو عقلسز عشاغڭ آدي، چام دویرن اوشاق قالمش. Lügatte; karşısındakinin eksik ve kusurlu tarafına dokunacak bir söz söylemek, söylenmemesi gereken şeyi ağzından kaçırmak, pot kırmak, gaf yapmak manasına gelen ‘çam devirmek’ deyiminin nereden geldiğine dair halk arasında şu hikâye anlatılır: Zengin bir adamın, Göztepe-Erenköy taraflarında, 8-10 dönüm bahçeli büyük bir köşkü varmış. Adam bu bahçenin bir köşesine bir bina daha yaptırmaya karar vermiş. Eski binalar hep ahşap yapıldığı için, gereken keresteyi tomruk hâline getirtmiş ve inşaat yaptıracağı yere istif ettirmiş. Bu tomrukların içinde çam, gürgen, meşe ve ceviz ağaçları da bulunuyormuş. Sayfiye mevsimi olmadığı için Nişantaşı’ndaki konağında oturan zengin adam bir sabah köşküne gitmiş ve köşkün saf bekçisine emir vermiş: “Bir hızarcı bul, bahçedeki ağaçların arasındaki çamları biçtir. Tahta ve kalas yaptır” demiş. Saf uşak da efendisinin emri üzerine hızarcıları bulmuş. Çam tomrukları yerine köşkün bahçesinde ne kadar kıymetli çam ağacı varsa kestirip devirmiş. Bu akılsız uşağın adı, çam deviren uşak kalmış.

”ير يوزنده  و جهان تاريخنده  ايمپراطورلق ديلي اولمامش ديللر چوقدر، فقط ايمپراطورلق ديللري آزدر. چونكه  دنيا تاريخنده  هم عسكري و اداري ايمپراطورلق هم ده  ديل و كولتور ايمپراطورلغي قورابيلمش ملّت آزدر. بو صايديغمز وصفلره ، شبهه سز بعض مهم فرقلرله  اويغون ايمپراطورلق ديللري، دينيله بيليركه ، لاتينجه ، عربجه ، انكليزجه  و تركجه در. بو ديللرڭ هيچ بري أوز ديل دگلدر. اساسًا ير يوزنده  هيچ بر كولتور و مدنيت ديلي هيچ بر زمان أوز ديل اولمق تعصّبنه  و بسيطلگنه  التفات ايتمه مشدر.“ دييوردي بيوك ديل اوزماني، ادبياتجي نهاد سامی بانارلي. اوت، سوكيلي دوستلر! كوكني، قايناغي، منشأي، منبعي، چيقيش و ظهور يري فرقلي ديللردن، لسانلردن و جغرافيه لردن اولسه  بيله  ديلمزده  يرلشمش، كوكلشمش، ملّتمزڭ صاحبلنديگي بتون كلمه لر بزمدر. زيرا بو كلمه لر اجداديمزڭ النده ، ديلنده ، كوڭلنده  ظرافتله ، اوسته لقله  ايشلنوب، آرتيق بزدن بر پارچه  اولمشدر. غرامريله ، استتيگيله ، سويله ييشيله  ملّيلشن بو كلمه لريمزي اينجه له مه يه ، طانيمه يه  و طانيتمه يه  دوام ايدييورز. ايلك كلمه مز: لا علي التعيين “Yeryüzünde ve cihan tarihinde imparatorluk dili olmamış diller çoktur, fakat imparatorluk dilleri azdır. Çünkü dünya tarihinde hem askeri ve idari imparatorluk hem de dil ve kültür imparatorluğu karabilmiş millet azdır. Bu saydığımız vasıflara, şüphesiz bazı mühim farklarla uygun imparatorluk dilleri, denilebilir ki, Latince, Arapça, İngilizce ve Türkçedir. Bu dillerin hiç biri Özdil değildir. Esasen yeryüzünde hiçbir kültür ve medeniyet dili hiçbir zaman Özdil olmak taassubuna ve basitliğine iltifat etmemiştir.” diyordu büyük dil uzmanı, edebiyatçı Nihad Sami Banarlı. Evet, sevgili dostlar! Kökeni, kaynağı, menşei, menbaı, çıkış ve zuhur yeri farklı dillerden, lisanlardan ve coğrafyalardan olsa bile dilimizde yerleşmiş, kökleşmiş, milletimizin sahiplendiği bütün kelimeler bizimdir. Zira bu kelimeler ecdadımızın elinde, dilinde, gönlünde zarafetle, ustalıkla işlenip, artık bizden bir parça olmuştur. Grameriyle, estetiğiyle, söyleyişiyle millileşen bu kelimelerimizi incelemeye, tanımaya ve tanıtmaya devam ediyoruz. İlk kelimemiz: lalettayin LALETTAYİN: Bu kelime Arapça kökenli bir kelimedir. “Tayin edilmeksizin, rastgele, gelişigüzel” gibi anlamlara gelmektedir. Arapçada aslı “lâ-a‘le’t-ta‘yіn” şeklinde olan sözcük olumsuzluk eki “lâ” ve “a‘lâ” harf-i cerri ile “ta‘yіn” kelimesinin birleşmesi ile oluşmuştur. Mesela, “O elbiseyi seçerken lalettayin bir seçim yaptım.” “O lalettayin bir mazeret bulmuş” gibi yerlerde kullanılır. REÇETE: Doktorun hastasına gerekli gördüğü ilâcı ve kullanılış şeklini üzerine yazdığı kâğıt reçete anlamına gelen bu kelime İtalyanca menşelidir. Aslı “ricetta” olan kelime önce “reçeta” sonra da “reçete” şeklini almıştır. İlerleyen dönemlerde ise kelime mana genişlemesi yaşayarak problemlerin “çözüm yolu”, “çare” anlamlarında da kullanılır olmuştur. VELİAHT: Bu kelime Arapçadan dilimize geçmiştir. Bir hükümdardan sonra tahta çıkacak kimse manasına gelen ifadenin Arapça aslı “veliyyu’l-ahd”dır. Bu kelime “işi üzerine alan, sahip olan” anlamındaki “velі”  ile “yemin, söz verme” anlamındaki “ahd” kelimelerinden oluşan bir terkiptir. Genel manası ise “bir hükümdardan sonra onun yerine geçip idareyi sahiplenmeye ahdetmiş, söz vermiş kimse” anlamına gelmektedir. PEÇETE: Yemek yerken sofra örtüsünün veya elbisemizin kirlenmesini önlemek veya ağzımızı silmek için kullandığımız, kâğıt ve bez çeşitleri olan peçete kelimesinin orijinal hali “pezzetta”dır. Kelime İtalyancadan dilimize geçmiştir. Önceleri “peçeta” şeklinde söylenen kelime zamanla halk arasında günümüzdeki söyleniş şeklini bulmuştur. VELİNİMET: Kelime terkip bir yapıdadır. Arapça aslı  “veliyyu’n-ni‘me” dir. Bu kelime “işi üzerine alan, sahip” anlamındaki “velі”  ile nimet kelimesinin bir araya gelmesi ile oluşmuştur. “Bir kimsenin nîmetinden faydalandığı, birçok şeyini ona borçlu olduğu kimse” anlamına gelmektedir. İnsanlar için dar bir kullanımı varsa da asıl “gerçek nimet verici, in’am edici, herkese ihtiyacı olan rızkı veren Rabbimiz” hakkında kullanılır. REÇEL: Bu kelime Farsçadan dilimize geçmiş bir kelimedir. Hepimizin zevkle yediği meyvelerin şekerle kaynatılması suretiyle yapılan ve özellikle kahvaltılarda yenen bu tatlı yiyeceği ifade eden kelimenin aslı “riçâl”dir.  Zamanla kelime halk ağzında “reçel” şeklinde yerleşmiştir.

عثمانلي دولتنده  صدر اعظملر ناصل آتانيردي؟ سلطان ٢نجی محمودڭ ١٨٣٩ سنه سي حزيران آينده  وفات ايتمه سي أوزرينه ، عثمانلي تختنه  بيوك اوغلي سلطان عبدالمجيد كچمشدر. سلطان عبدالمجيد، تخته  چيقار چيقماز ايلك ايش اولارق صدر اعظمي دگيشديرمشدر. صدر اعظم محمد امين رؤف پاشايي كورَوندن عزل ايتمش و يرينه  قوجه  خسرو محمد پاشايي كتيرمشدر. خسرو محمد پاشا، شيخ الوزرا عنواننه  صاحب و برچوق أونملي دولت كوروينى درعهده  ايتمش تجربه لي بر دولت آدميدي. سلطان عبدالمجيد، تخته  كچديگنده  ١٧ ياشنده يدي. بو سببله  تجربه لي دولت آدملريله  چاليشمق ايسته مسي غايت طوغالدي. خسرو محمد پاشا، باشده  مصر اولمق أوزره  برچوق ايالت و شهرده  واليلك ياپدي. ١١ سنه  قپودان دريالق وظيفه سنده  بولوندي. يينه  ايكي كره  سر عسكرلك مقامنه  كتيريلدي. ايفا ايتديگي بر چوق دولت كوروينڭ ياننده  خسرو محمد پاشانڭ دقّت چكن بر أوزللگي داها واردي. او ده  ترك-اسلام دولتلرنده  اويغولانان و ’ غلام سيستمي‘ اولارق نيته لنديريلن سيستمڭ صوڭ بيوك اويغولاييجيسي اولمسيدي. خسرو محمد پاشا صاييلري يوزي بولان كوچك ياشده كي چوجقلري اولاد ايدينمش، اونلري أوزل خواجه لرله  كندي اولادي كبي يتيشديرمشدر. و داها صوڭره  ده  دولت مأموري اولمه لرينى صاغلامشدر. بو شكلده  يتيشديردكلري آراسنده  صدر اعظم ابراهيم ادهم پاشا ايله  قپودان دريا عزّت پاشا ده  بولونمقده در. سلطان ٢نجی محمودڭ قورديغي عساكرِ منصورۀِ محمّديه  اوردوسنده ، خسرو محمد پاشانڭ ياقلاشيق ٨٠ جوارنده  اولادلغي كورَو ياپييوردي. سلطان عبدالمجيد، ٣ حزيران ١٨٣٩ تاريخلي خطّ همايوني (١٦٢٠/٦٧) ايله  خسرو محمد پاشايي صدر اعظم اولارق آتامشدر. Sultan 2. Mahmud’un 1839 senesi Haziran ayında vefat etmesi üzerine, Osmanlı tahtına büyük oğlu Sultan Abdülmecid geçmiştir. Sultan Abdülmecid, tahta çıkar çıkmaz ilk iş olarak Sadrazam’ı değiştirmiştir. Sadrazam Mehmed Emin Rauf Paşa’yı görevinden azletmiş ve yerine Koca Hüsrev Mehmed Paşa’yı getirmiştir. Hüsrev Mehmed Paşa, Şeyhü’l-vüzerâ ünvanına sahip ve birçok önemli devlet görevini deruhde etmiş tecrübeli bir devlet adamıydı. Sultan Abdülmecid, tahta geçtiğinde 17 yaşındaydı. Bu sebeple tecrübeli devlet adamlarıyla çalışmak istemesi gayet doğaldı. Hüsrev Mehmed Paşa, başta Mısır olmak üzere birçok eyalet ve şehirde valilik yaptı. 11 sene kaptan-ı deryalık vazifesinde bulundu. Yine iki kere seraskerlik makamına getirildi. İfa ettiği bir çok devlet görevinin yanında Hüsrev Mehmed Paşa’nın dikkat çeken bir özelliği daha vardı. O da Türk-İslâm devletlerinde uygulanan ve ‘gulam sistemi’ olarak nitelendirilen sistemin son büyük uygulayıcısı olmasıydı. Hüsrev Mehmed Paşa sayıları yüzü bulan küçük yaştaki çocukları evlad edinmiş, onları özel hocalarla kendi evlâdı gibi yetiştirmiştir. Ve daha sonra da devlet memuru olmalarını sağlamıştır. Bu şekilde yetiştirdikleri arasında Sadrazam İbrahim Edhem Paşa ile Kaptan-ı Derya İzzet Paşa da bulunmaktadır. Sultan 2. Mahmud’un kurduğu Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunda, Hüsrev Mehmed Paşa’nın yaklaşık 80 civarında evlatlığı görev yapıyordu. Sultan Abdülmecid, 3 Haziran 1839 tarihli Hatt-ı Hümayunu BOA, HAT, 1620/67) ile Hüsrev Mehmed Paşa’yı Sadrazam olarak atamıştır. Vesika no: BOA, HAT, 1620/67Tarih: 20 Ramazan 1255 3 Haziran 1839)(1) Hû(2) Benim vezîr-i hamiyyet-semîr ve müşîr-i sadâkat-masîrim Hüsrev Mehmed Paşa(3) Vâlid-i mâcid-i kesîrü’l-mehâmidim Sultân Mahmûd Hân Hazretlerinin bi-Takdîrillâhi Teâlâ irtihâlleri vukûuyla serîr-i şevket-masîr-i hilâfet (4) bi’l-irs ve’l-istihkâk zât-ı hümâyûnumuza intikâl ile bi’l-cümle memâlik ve ibâd min-kıbeli’r-Rahmân uhde-i şâhânemize (5) tefvîz ve tevdî’ buyurulmuş olduğundan bu inâyet-i Celîle-i Sübhâniyyeye teşekkürân ve avn ü inâyet-i Hazret-i Bârî ve imdâd-ı rûhâniyet-i (6) Cenâb-ı Peygamberî’ye istinâden zimmet-i himmet-i mülkdârânemize müteretteb olan bi’l-cümle husûsâtın şer’-i şerîfe tatbîkan mihver-i lâyıkında (7) irâdesiyle kâffe-i ahâlî ve fukarâ ve aceze ve reâyânın istihsâl-i âsâyiş-i huzûrları emrinin icrâsını huzûz-ı nefs-i (8) hümâyûnuma be-tercîh ve belki bâis-i mahzûziyet ve mübâhat addetmiş olduğumdan işbu ümniye-i hümâyûnumuzun bi-tevfîkihî Teâlâ hüsn-i (9) husûlü her hâl ve etvârda mücerreb ve kâr-dîde bir zât-ı hamiyyet-simâtın hizmet-i vekâlet-i kübrâda bulunmasına mütevakkıf görünüp (10) sen Devlet-i Aliyyemizde sinîn-i vâfiredenberû hutûb-ı cesîmede isbât-ı sadâkat ve himmet ile kesb-i şöhret ve imtiyâz etmiş (11) ve şeyh’ül-vüzerâ nâmını ihrâz eylemiş asdikâ-yı saltanat-ı seniyyemden bulunduğundan seni karîha-i sabîha-i Pâdişâhânemden (12) umûr-ı dâhiliye ve hâriciye ve mesâlih-i mâliye ve askeriyeye ve’l-hâsıl kâffe-i husûsâta nezâret-i şâmile ile sadâret-i uzmâ ve vekâlet-i (13) mutlaka-i kübrâ makâm-ı celîline bi’l-istiklâl intihâb ve ta’yîn eyledim sen dahî bu inâyet-i celîle-i Pâdişâhânemin kadr ve şükrünü (14) bilerek ve habl-i metîn-i şerîat-i mutahharaya kemâliyle tevessül ve bi’l-cümle vükelâ-yı fihâmımla merâsim-i ittihâd ve ittifâka riâyet eyleyerek kâffe-i (15) husûsât-ı memâlik ve ibâdın muktezâ-yı istiklâlin üzere hüsn-i tesviye ve temşiyetine mübâderet eyleyesin Cenâb-ı Hakk seni ve seninle beraber (16) dîn ü devletime hizmet ve sadâkat edenleri dâreynde muvaffak ve azîz eylesin âmîn

Osmanlı Devleti’nin 9. padişahı olan I. Selim (Yavuz), Sultan II. Bayezid’in oğlu olarak 1470’te Amasya’da doğdu, 1520’de Çorlu’da vefat etti. Trabzon’da şehzadeliğini yaparken, kardeşleri ile başlayan veliahtlık mücadelesinde askerlerin desteğini alarak galip geldi ve babasının yerine 1512’de tahta geçti. Yavuz Sultan Selim, babasının sağlığında onu tahttan feragat ettiren tek Osmanoğlu’dur. Tahta geçtiğinde ülke dış politikasını İslam âlemine yoğunlaştıran padişah, İran’da büyüyen Şii propagandasının da farkına vararak 1514’te Safeviler üzerine sefere çıktı. Çaldıran Ovası’ndaki savaşta Şah İsmail’e karşı büyük bir zafer kazandı. Sonrasında Fatih döneminden beri siyasi bir engel olarak gördüğü Memlûk topraklarına yöneldi. 1516’da Mercidabık ve 1517’de Ridaniye seferleriyle bu köklü Mısır devletini ortadan kaldırdı. Böylece Müslümanların kutsal toprakları olan Hicaz bölgesi Osmanlılara intikal etmiş oldu. Yavuz Sultan Selim bu seferlerle, İslam halifeliğini Abbasi halifesinden şahsına, dolayısıyla Osmanoğulları’na taşıyarak İslam’ın siyasi liderliğini ele geçirdi. Bundan sonra Osmanlı padişahları “Hâdimü’l-Haremeyn-i Şerîfeyn / İki mukaddes şehir Mekke ve Medine’nin hizmetkârı” unvanlarını da taşıyacaklardır. Suriye ve Mısır seferleriyle Ortadoğu’nun büyük kısmını ele geçiren ve devlet hazinesini güçlendiren I. Selim, babasından aldığı ülke toprağını üç misli artırarak 6,5 milyon km2ye çıkarmıştır. Doğu seferinden kutsal emanetlerle birlikte İstanbul’a dönen I. Selim, bir sonraki seferini Batı topraklarına karşı yapmak arzusunda iken yolda rahatsızlanmış, sırtında çıkan bir çıbandan (Şîrpençe) dolayı yatağa düşmüştür. Tek oğlu Süleyman’ı tahta varis bırakan padişah 1520’de vefat etmiş, cenazesi İstanbul’a getirilerek şimdi Yavuz Selim denilen semte gömülmüştür. Gerek şehzadeliği gerekse saltanatı döneminde çoğu zaman seferde olan ve İstanbul’da çok az bir süre kalan Yavuz Sulan Selim, hazine, güvenlik ve ordu bakımından son derece güçlü bir devlet bırakmıştır. İsrafı asla sevmezdi. İstihbaratı güçlüydü. Devlet işlerinde âlimlere danıştıktan sonra verdiği kararından vazgeçmez, bu konuda itaat etmeyenleri hemen cezalandırırdı. Kısa ve seferlerle geçen hayatında hayır eserleri yapmaya pek fırsat bulamayan I. Selim, Türkçe ve Farsça yazdığı şiirlerinde Selîmî mahlasını kullanmıştır. Sultan Selim’in tarihî kroniklerde ve menâkıbnâmelerde meziyetleri ve kerametleri çokça zikredilmiştir. Onunla ilgili menkıbelerin yazıldığı eserlerden biri de Selimnâmelerdir. İdris-i Bitlisî, İshak Çelebi, Celalzâde Mustafa Çelebi, Şükrî-i Bitlisî ve Gelibolulu Mustafa Âlî, Selimnâme müelliflerinin meşhurlarındandır. Özellikle Yavuz Sultan Selim’in Tebriz’den getirttiği sanatkâr ve âlim olan Hasan Can’ın (sonradan Selim’in musâhibi ve yakın arkadaşı olmuştur) oğlu meşhur Osmanlı şeyhülislamı ve tarihçi Hoca Saadeddin Efendi’nin Selimnâmesi, üslup ve bilgilerin sağlamlığı bakımından son derece kuvvetlidir. Saadeddin Efendi, eserini yazmak için o dönemin güvenilir kaynaklarını kullanmış, ayrıca babasının müşahedelerine sıkça yer vermiştir. Bu sayımızda, Hoca Saadeddin Efendi’nin babasından nakletmiş olduğu rivayetlerin bir arada toplandığı Selimnâme’den bir hikâyeyi paylaşmak istiyoruz. Birçok kopyası bulunan eserin buraya aldığımız nüshası, Slovakya'nın Bratislava Üniversitesi Kütüphanesi'nde İslam El Yazmaları Bašagić Collection kısmında bulunmaktadır. Hikâyede, Sultan Selim’in Mısır seferi öncesinde gördüğü bir rüya (Rüyasında kendisine: “Hasan kullarından birisi rüyâ görmüş” denilmiştir) üzerine, musâhibi Hasan Can ile geçen konuşma aktarılmıştır. Yavuz Sultan Selim Hakkında Bir Risale (1) Hikâyet Vâlid didi ki: “Merhûm pâdişâh-ı cennet-mekân hazretlerinin (2) âdetleri bu idi ki, ekser-i leyâlîde mütâla‘a-i kitâb ile eğlenüp cevâb  itmez (3) ler idi. Gâhî bu bendelerine kitâb okudup istimâ‘ iderlerdi. (4) Gâh ahvâl-i âleme müte‘allik kelâm buyururlardı. Bir gice nevm galeb(e) idüp, (5) mizâcımda dahi fütûr olmağın, yatağa varup hâba varmışım. Sabâha (6) dek uyumuşum. Ve birkaç gice nâ-hâb olmağın gaflet basup, vakt-i (7) fecirde bî-dâr olup, salât(ı) mescidde edâdan sonra hizmet-i aliyyelerine (8) şitâb itdim. “Bu gice gör(ün)medin.  Ne amelde idin?” deyü suâl buyurdular. “Bir (9) kaç gice bî-dâr olmağla bu gice gaflet alup, hizmetden mahrûm olmuşum” deyü (10) cevâb virüp i‘tizâr itdim. Buyurdular ki: “İmdi ne düş gördün beyân (11) eyle!” “Arza kābil düş görmedim” deyü cevâb virdim. “Mümkün olmaz” deyüp âher vâdîden (12) bir mikdâr kelimât oldu. Tekrâr ikdâm idüp buyurdular ki: “Abes söyleme! (13) Beher hâl bu gice bir vâkı‘a görülmüşdür. Söyle, ketm eyleme!” Ben dahi her çend ki fikr itdim, (14) hâtırıma nesne gelmedi ki görmüş olam. Yemîn itdim ki, cevâba yarar nesne görmedim. (15) Mübârek başların salup, “Ne aceb!” deyü buyurdular. Bana ta‘accüb geldi, tekrâr (16) be-tekrâr suâl buyurdular. Sebeb ne ola, mütehayyir oldum. Bir lahzadan sonra (17) Kapu Ağası oturduğu kapuya bir maslahat içün bu bendelerini gönderdiler. (18) Vardım, gördüm. Hazînedârbaşı Mehmed Ağa ki, sonra ba‘zı töhmet sebebi ile (19) katl olunmuşdur ve aramızda uhuvvet akdi var idi, oturur. Kilerci (20) başı ve Saray Ağası Hasan Ağa mütehayyir, başın aşağı, göz yaşlı oturur. (21) Eğerçi sumt ü sükûtu gâlib sâlih ve mütedeyyin kimesne idi, ammâ bu hâli (22) evvelki hâline uymazca gördükde zann itdim ki, bir kimesnesi vefât itmiş (23) ola. “Ağa hazretleri, kalbiniz gamnâk ve çeşminiz nemnâk görünür, ne ola?” (24) didikde, “Hayr, nesne yokdur” deyü ketm eyledi. Hazînedârbaşı didi ki: “Karındaş (25) ağa bu gice vâkı‘a görmüş, dahi o hâbın sermestidir.” Ben etdim buyur(?): “Allâh te‘âlâ (26) hayırlar müyesser ide; haber virin ki, devletlü pâdişâh hazretleri, ‘Elbette vâkı‘a (27) görmüşsün. Söyle’ deyü bu bendelerine ikdâm eylediler. Beher hâl ikdâmları bî-asl (28) değildir. Eyü armağandır. Hikâyet eylen” didim. Çünkü ağaya ibrâm ve ikdâm, (29) ağa ise beyândan kaçınup izhâr-ı hicâb idüp, “Benim gibi yüzü (30) kara günahkârın ne rü’yâsı ola ki, mahzar-ı pâdişâhîde takrîr olunma (31) lı ola? Kerem idüp, bana bu teklîf(i) itmen” deyü zikrinden ibâ eyler. Biz ibrâm (32) itdikçe, “Vaz gelin” deyü yalvarır idi. Âhir Mehmed Ağa: “Niçün söylemezsin? (33) Bize nakl itdikde me’mûr olduğun nakl itdin? Ketmi hıyânet olmaz (34) mı?” diyicek, nâ-çâr sırr-ı nühüftesi mührün açup dir ki: “Bu gice gördüm ki, bu (35) eşikde olduğumuz kapuyu acele vü şitâb ile dakk itdiler. Ne haber var deyü (36) ilerü vardım. Kapu cüz’îce açılmış, ol denli ki taşrası görünür. (37) Ammâ âdem sığmaz. Nigâh itdim gördüm, taşra harem taylasânlı Arab (38) şeklinde nûrânî eşhâs ile memlû, elleri bayraklı ve müsellah ve mükemmel olup (39) dururlar. Kapu dibinde dört nûrânî kimesneler dururlar. (40) Ellerinde birer sancak var. Dakk-ı bâb idenin elinde pâdişâh hazretlerinin (41) ak sancağı. Bana eydür ki: ‘Bilir misin neye gelmişiz?’ ‘Buyurun’ didim. Didi ki: (42) ‘Bu gördüğünüz eşhâs ashâb-ı Resûlullâh’dır sallallâhu aleyhi ve sellem. (43) Bizi hazret-i Resûl göndermişdir. Selîm Hān’a selâm itdi ve buyur (44) du ki: ‘Kalkub gelsin, Haremeyn hizmeti ana buyuruldu.’ Ve bu dört (45) kimesne ki görürsün: Bu Sıddīk-ı A‘zam ve bu Ömer-i Fârûk ve bu Osmân-ı Zi’n-nûreyn (46) ve ben ki seninle tekellüm iderim, Ali bin Ebî Tâlib’im. Var Selîm Hān’a şöyle (47) söyle’ didi. Ve nazarımdan gâib oldular. Bana dehşet galebe idüp (48) gaş(y) olmuşum. Araka gark olup, sabâha dek bî-hod yatup kalmışım. (49) Oğlanlar teheccüd zamânında mu‘tâd üzere kalkmamak ile hastalığa haml (50) idüp, sabâh namâzı fevt olmalı olucak, beni uyarmağa yapışmışlar. (51) Görmüşler, suya düşmüş ıslak gibi yaturam. Tecdîd-i libâs idüp (52) ovarak  beni uyarmışlar. Aklım başıma gelüp, acele ile kalkup namaza (53) yetişdim. Ammâ tamâmca sükûn gelmedi” deyü hem söyler hem bükâ ider. Ben dahi (54) pâdişâh hazretleri buyurdukları hizmeti nakl idüp, dönüp (55) huzûr-ı şerîflerine geldikde, ol hizmeti suâl itmeden tekrâr vâkı‘adan (56) suâl idüp buyurdular ki: “Şu senin bu gice sabâha dek uyuyup bir vâkı‘a (57) görmediğin aceb gelir. Hemân şöyle hayvân gibi yatup uyudun mu?” didikde, “(58) Pâdişâhım vâkı‘ayı bu Hasan kulunuz görmediyse, bir Hasan kulunuz dahi görmüş. (59) Emriniz olur ise hâk-i pâya arz ideyin.” Buyurdular: “Söyle göreyim.” Ben dahi (60) bi’t-tamâm takrîr-i menâm itdim. Takrîr itdikçe mübârek çehreleri kızarmağa başladı. (61) Vararak mübârek gözlerine yaş geldi. İtmâm idicek buyurdular ki: “Der(d)-(62) mendin safâ-yı meşrebi varimiş. Sen anı bize medh itdin idi. Sen hemân (63) bir kimesneyi ibâdet ider görsen velî sanırsın, deyü seni suhre iderdik. (64) Ammâ sevmeye medh itmez imişsin” buyurdular. Ve didiler ki: “Biz sana dimez miyiz, (65) biz bir cânibe hareket itmemişiz me’mûr olmadan. Âbâ vü ecdâdımız velâyetden (66) behre-mendler idi. Kerâmetleri vardır. İçlerinden biz hemân anlar(a) benzemedik” (67) deyü hazm-ı nefs buyurdular.” Andan sonra Arab seferi endî­şe­sin(i) vukû‘a (68) getirmek esbâ­bına mübâşeret eylediler ve ol bâbda itdikleri tedbîrler ve hüsn-i (69) tedârikler Tevârîh-i Osmâniyye’de bu hakîrin kalemiyle mestûrdur. Hâce-i selâtîn-i izâm: Büyük sultanların hocasıEkser-i leyâlî: Çoğu gecelerGâhî: Bazenİstimâ‘: DinlemekNevm: UykuFütur: Gevşeklik, zaafHâb: UykuNâ-hâb: UykusuzBî-dâr: UykusuzŞitâb: Koşmak, acele etmekİ‘tizâr: Özür beyan edip af dilemekKābil: Uygun, olabilirÂher: Diğer, başkaVâdî: Yol, tarz, konuKelimât: Kelamlar, sözlerİkdâm: İlerleme, çalışma, didinmeKetm: GizlemekHer çend: Her ne zaman, her ne kadarTa‘accüb: Şaşırma, hayret etmeMütehayyir: Hayrette kalanKapu Ağası (Bâbüssaâde Ağası): Saraydaki hadım ağalarının zâbiti, Enderun’daki memurların âmiriUhuvvet: KardeşlikSumt: SusmakGamnâk: GamlıNemnâk: NemliSermest: Başı dönmüş, kendinden geçmişBen etdim: Ben dedimMüyesser: Kolaylıkla olanBeher hâl: Her halBî-asl: AsılsızEyü: İyiEylen: Eyleyinİbrâm: Israrla rica etmekİzhâr-ı hicâb: Utandığını göstermekMahzar: Huzur yeri, büyük bir insanın önüTakrîr: Bildirmek, anlatmakİbâ: Çekinmek, kabul etmemekİtdikde: Ettiği(n) zamanNâ-çâr: ÇaresizSırr-ı nühüfte: Gizli sırDakk: Vurmak, kapı çalmakTaşra: DışarıNigâh: BakmakTaylasan: Başa sarılan sarığın omuzlar üzerine sarkan püskülüEşhâs: ŞahıslarMemlû: DoluMüsellah: Silahlı,Dakk-ı bâb: Kapıyı çalmakEydür: DerAna: OnaZi’n-nûreyn: İki nur sahibiTekellüm: KonuşmakGaşy: Bayılmak, kendinden geçmekArak: TerGark: BatmakBî-hod: Kendinden geçmişMu‘tâd: Alışılmış olan, âdet edilenHaml idüp: ZannedipFevt: Kaybetme, elden çıkmaTecdîd-i libâs: Elbiseyi yenilemekSükûn: Durgunluk, sâkin olmakBükâ: AğlamakHâk-i pâ(y): Ayak toprağıBi’t-tamâm: Tam olarakMenâm: Uykuİtmâm: Tamamlamak, bitirmekDerd-mend: DertliSafâ-yı meşreb: Temiz yaratılış, huySuhre: Birini alaya almaÂbâ vü ecdâd: Babalar, dedelerBehre-mend: Nasipli, hissedarHazm-ı nefs: Nefsini kırmak, kusuru kendi üstüne almakMübâşeret: Bir işe başlamakHüsn-i tedârik: Güzel hazırlık yapmakHakîr: Ehemmiyetsiz, kıymetsizMestûr: Yazılmış [1] Diğer bir nüshada: hâb [2] Satırın altına yazılan “düş” kelimesi, diğer nüshalardaki anlatıma ve metnin akışına uymamaktadır. [3] Başka bir nüshada: o aralık

Harf ve kelime çalışmalarına devam ediyoruz. Silik harflerin üzerinden geçerken dikkatle yazmaya ve acele etmemeye çalışalım. Elinizin alışması ve yazınızın güzelleşmesi için bu dikkat ve sabır önemli olacaktır.

Dergiyi takip edenler, yazmanın da zevkine ulaşıyorlar. Her ay ilerlediğinizi sizler de fark ediyorsunuz. Her işte olduğu gibi, bu işte de bizzat kendimizin gayret göstermesi önemli olacaktır. Bu ay da aşağıdaki metni Osmanlı Türkçesi/Kur’an harfleri ile yazmanızı istiyoruz. Kanaat Ehl-i kanaat ile ehl-i hırs, iki şahsa benzer ki, büyük bir zâtın divanhanesine giriyorlar. Birisi kalbinden der: “Beni yalnız kabul etsin; dışarıdaki soğuktan kurtulsam bana kâfidir. En aşağıdaki iskemleyi de bana verseler, lütuftur.” İkinci adam, güya bir hakkı varmış gibi ve herkes ona hürmet etmeye mecburmuş gibi, mağrurâne der ki: “Bana en yukarı iskemleyi vermeli.” O hırsla girer, gözünü yukarı mevkilere diker, onlara gitmek ister. Fakat divanhane sahibi onu geri döndürüp aşağı oturtur. Ona teşekkür lâzımken, teşekküre bedel kalbinden kızıyor. Teşekkür değil, bilâkis hane sahibini tenkit ediyor. Hane sahibi de ondan istiskal ediyor. Birinci adam mütevaziâne giriyor, en aşağıdaki iskemleye oturmak istiyor. Onun o kanaati, divanhane sa­hibinin hoşuna gidiyor. “Daha yukarı iskemleye buyurun” der. O da gittikçe teşekkürâtını ziyadeleştirir; memnuniyeti tezayüd eder. İşte, dünya bir divanhane-i Rah­mân’dır. Zemin yüzü bir sofra-i rahmettir. Derecât-ı erzak ve merâtib-i nimet dahi iskemleler hükmündedir. (22. Mektup)         Ç Ö Z Ü M       قناعتاهل قناعت ايله  اهل حرص، ايكي شخصه  بڭزركه ، بيوك بر ذاتڭ ديوانخانه سنه  كيرييورلر. بريسي قلبندن دير: "بني يالڭز قبول ايتسين؛ طيشاريده كي صوغوقدن قورتولسه م بڭا كافيدر. اڭ آشاغيده كي ايسكمله يي ده  بڭا ويرسه لر، لطفدر."ايكنجي آدم، كويا بر حقّي وارمش كبي و هركس اوڭا حرمت ايتمه يه  مجبورمش كبي، مغرورانه  ديركه : "بڭا اڭ يوقاري ايسكمله يي ويرملي." او حرصله  كيرر، كوزيني يوقاري موقعلره  ديكر، اونلره  كيتمك ايستر. فقط ديوانخانه  صاحبي اوني كري دونديروب آشاغي اوتورتور. اوڭا تشكّر لازمكن، تشكّره  بدل قلبندن قيزييور. تشكّر دگل، بالعكس خانه  صاحبنى تنقيد ايدييور. خانه  صاحبي ده  اوندن استثقال ايدييور.برنجي آدم متواضعانه  كيرييور، اڭ آشاغيده كي ايسكمله يه  اوتورمق ايستييور. اونڭ او قناعتي، ديوانخانه  صاحبنڭ خوشنه  كيدييور. "داها يوقاري ايسكمله يه  بويورڭ" دير. او ده  كيتدكجه  تشكّراتنى زياده لشديرر؛ ممنونيتي تزايد ايدر.ايشته ، دنيا بر ديوانخانۀ رحمندر. زمين يوزي بر سفرۀ رحمتدر. درجات ارزاق و مراتب نعمت دخي ايسكمله لر حكمنده در. 

Yunus Paşa Camii (1516) Haziresindeki Mezar Taşları / Taraklı Mezar Taşı 1 هوالباقي,مرحوم و مغفورجنّت مكان فردوس آشيانبقّال اوغلو حاجيعمر آغانڭ روحيايچون الفاتحه  Hüve’l-BâkîMerhum ve mağfûrCennetmekân firdevs âşiyânBakkal oğlu HacıÖmer Ağanın rûhuİçün el-Fâtiha Mezar Taşı 2 هذا قبرالحاج محمّد اوغلو حاجيمحمّدڭ كريمه سي مرحومه و مغفوره  زينب خاتونروحيچون فاتحه سنه  ١٢٠٥ Hâze KabrunEl-Hâc Muhammed oğlu HacıMuhammedin kerîmesi merhûmeVe mağfûre Zeyneb HâtûnRûhîçün FâtihaSene 1205 Mezar Taşı 3 هوالباقيكنج ايكن كوچدي جهاندنبويله  بر خلق حليم ديلرمقبرنى پرنور ايله  ربّ الكريممرحوم و مغفور لهچوتللي الحاج احمدافندينڭ روحنه  فاتحه  Hüve’l-BâkîGenç iken göçdü cihandanBöyle bir halk-ı halîm dilerimKabrini pür-nûr eyle Rabbü’l-KerîmMerhûm ve mağfûrun lehÇötelli el-hâc AhmedEfendinin rûhuna Fâtiha Mezar Taşı 4 آه من الفراقكنج ايكن بر درده  اولدم مبتلاابوين و قرداشم ايتدي بيڭ درلو دواوقت ايريشدي چاره  اولمز كيم آكاقبريمي باغ جنان ايت يا ربّنافي ٣ صفر الخير سنه  ١٣٤٥ Âh mine’l-firâkGenç iken bir derde oldum mübtelâEbeveyn ve kardeşim etti bin dürlü devâVakt erişdi çâre olmaz kim ânaKabrimi bâğ-ı cinân et ya RabbenâFî 3 Saferü’l-Hayr sene 1345 Mezar Taşı 5 زيارتدن مراد دعادربوكون بنا ايسه  يارين سكادرعشجي زاده  مرحومالحاج مصطفي آغاروحنه فاتحه  سنه  ١١٩٢ Ziyâretten murad duâdırBugün bana ise yarın sanadırAşçı zâde merhûmEl-hâc Mustafa AğaRûhuna Fâtiha sene 1192 Mezar Taşı 6 آه من الموتمرغ و بلبل كبي كولر سويلردي بر زمانايردي ايريشدي نوري بكه حال جواندائم ايلردي امثال اقراننه  التفات همانكورمه مشدي كمسه  بويله  نوجوانآڭسزين كلدي نوري بكه  بر درد بي اماننهايت ايلدي او نوجواني خاك ايله  يكسانطراقلي تجّارلرندن حاجي رفعت مخدومي( اوقونمييور) روحيچون الفاتحه  Âh mine’l-mevtMürg ve bülbül gibi güler söylerdi bir zamanErdi erişdi Nûri Beye hâl-i civânDâim eylerdi emsâl-i akrânına iltifât hemânGörmemişdi kimse böyle nev-civânAnsızın geldi Nûri Beye bir derd-i bî-emânNihâyet eyledi o nev-civânı hâk ile yeksânTaraklı tüccârlarından Hacı Rıfat mahdûmu(okunmuyor) rûhîçün el-Fâtiha Firdevs âşiyân: Cennette oturan, yeri cennet olanHüve’l-Bâkî: Baki olan ancak Allah’tırHâze Kabrun: Bu kabirKerîme: Kız evlâtPür-nûr: Nurla doluÂh mine’l-firâk: Ah bu ayrılıktanMübtelâ: Bir şeye kendini kaptırmış olan, tutulmuş, düşkünEbeveyn: Anne-babaBâğ-ı cinân: Cennet bahçeleriÂh mine’l-mevt: Ah bu ölümdenMürg: KuşEmsâl-i akrân: benzerler, aynı yaşta olanlarNev-civân: Delikanlı, gençHâk ile yeksân: Yerle birMahdum: Erkek evlât, oğul 

Aşağıdaki suallerin cevaplarını bulduktan sonra kutulara rakamlara göre yerleştiriniz. Kırmızı dairelere denk gelen harfleri rakam sırasına göre aşağıdaki kutuya yerleştirdikten sonra çıkan cümleyi Latin harfleri ile yazarak anahtar cümleyi bulunuz. Sayfanın fotoğrafını çektikten sonra cevaplarınızı en geç 25 Kasım’a kadar [email protected] adresine gönderiniz. Gelen doğru cevaplar arasından yapılacak kur’a ile 5 okuyucumuza Osmanlıca Gülelim Eğlenelim kitabı hediye edilecektir. Neticeler sosyal medya hesaplarımızdan duyurulacaktır.         C E V A P