قرآن خطّي و قوت ادغو بيليك تركلرڭ اسلاميتله  مشرّف اولدقلري تام بر تاريخ بولونمامقله  برلكده ، امويلر دونمنده  (٦٦١-٧٥٠) و أوزللكله  عبّاسيلر دونمنده  (٧٥٠-١٢٥٨) ياقين ايليشكيلر قوردقلري بيلينمكده در. بو ايليشكيلر، ٧٥١ ييلنده كي عربلر ايله  چينليلرڭ ياپمش اولديغي صواشه  قدر تجارت دوزَينده  دوام ايتمشدر. بو صواش، عربلره  بر ترك دولتي اولان قارلوقلرڭ يارديم ايتمه سيله  عربلرڭ ظفريله  صوڭوچلانمشدر (قفس اوغلي ٢٠٠٥:١٣٢). بوندن صوڭره  اورته  آسيه ده  اسلاميت خيزله  ياييلمشدر. اسلاميت تركلر آراسنده  ايلك اتاپده  ياواش ياواش ايلرله مشسه  ده  ايلريكي زمانلرده  (٩٦٠) بيوك غروپلر حالنده  اسلاميت قبول ايديلمشدر. بو بيوك غروپلرڭ ايلكينڭ، بالاصا غون و طلاسڭ طوغوسنده كي تركمنلر اولديغي بيلينمكده در (بغدادلي ٢٠٠٧:٥٧). دولت اولارق اسلاميتي قبول ايدن ايلك ترك دولتي اولارق بيلينن قره خانلي دولتنڭ  باش كندي ايسه  اوزون ييللر فرقلي دولتلرڭ يونتيملري آلتنده  بولونمش اولان ”بالاصاغون“ اولمشدر. قره خانلي دولتي دونمنده  علم و مدنيتڭ اورته  آسيه ده كي مركزي حالنه  كلن بالاصاغون شهري اسلامي بر شكل آلمشدر. قوت ادغو بيليكڭ يازاري اولان يوسف خاص حاجب، ديگر آديله  يوسف بالاصاغوني ١٠١٥-١٠١٦ ييللري آراسنده  بالاصاغون شهرنده  طوغمشدر (قونوقجي ١٩٩٢:٤، Шукур оглы ٢٠١٥:١٢) . يوسف بالاصاغوني قوت ادغو بيليك اثرينى ده  يينه  بو شهرده  يازمشدر. قره خانلي تركجه سي ويا كاشغار تركجه سي دينيلن ديل ايله  يازيلان بو اثرڭ (آي دمير ٢٠١٣:٢٢٥) بر باشقه  أوزللگي ده  تركلرڭ اسلاميت ايله  شرفلنمه لرندن صوڭره  خطّ قرآن ايله  يازيلان ويا كونمزه  قالان ايلك اثر اولارق بيلينمسيدر. بالاصاغون شهري بوكونكي قيرقيزستانڭ طوقموك شهري ياقينلرنده  (١٥ كم) بولونمقده در. بالاصاغون شهرندن بوكونه  چوق فضله  بر اثر قالمامشدر. قره خانلي دولتندن قالديغي صانيلان ياقلاشيق ٥٠ متره لك بر مناره ، كنبد شكلنده  ياپيلمش مزارلر، باريناق اولارق قوللانيلديغي دوشونولن برقاچ كوچك ياپي و مزار طاشلري بولونمقده در. قوت ادغو بيليك قوت ادغو بيليك، آڭلام اولارق ”قوتلي بيلگي“، ”موتلولغڭ بيلگيسي“ و ”يوڭتيم بيليمي“ كبي آڭلاملره  كلمكده در (Брусиловский ٢٠١٦:٩٢). ترك تاريخي ايچريسنده كي ايلك سياستنامه  أورنگي اولمه  أوزللگنه  صاحب اولان بو اثر، ايچريك اولارق دولتڭ اڭ ايده آل شكلده  ناصل يوڭتيلمسي كركديگي قونوسنده  بيلكيلر ايچرن و يازيم شكلي اولارق ده عروض وزننڭ قوللانيلديغي بر اثردر. ١٠٦٩/١٠٧٠ ييللرنده  تماملانان اثر (طوغان ٢٠٠٢:١٢٨)، ترك بويلرينڭ نره ده يسه  تمامنڭ لهجه لريني احتوا ايتمه سنڭ ياننده   عربجه  و فارسجه  كلمه لري ده  بارينديرمقده در. قوت ادغو بيليك ترك ديلنڭ مثنوي طرزنده  يازيلان ايلك اثريدر. يوسف خاص حاجبڭ ديداقتيك بر اسلوب ايله  قلمه  آلديغي بو اثري، اسلامي أولچولره  باغلي قالينارق، بو دنياده  ناصل ياشانمسي كركديگي و دولتڭ ناصل يوڭتيلمسي كركديگي قونوسنده  دورڭ يوڭتيجيلرينه  أوگوتلر ويرمكده در. يوسف خاص حاجب بو اثرينى طوغو قره خانلي حكمداري طبغاچ اولوغ بوغره  قره  خان (ابو علي حسن بگڭ سليمان آرسلان) ه  عطفًا يازديغي بيلينمكده در. ايچريك اولارق آلغوريك بر آڭلاتيمي بنمسه ين قوت ادغو بيليك درت آنا قراقتر آراسنده  كچن دييالوغلردن اولوشمقده در. بو درت قراقترڭ هر برينڭ بر صوسيال رولي بولونمقده در. كون توغدي: حكمداردر و حقوقي تمثيل ايدر.                        اي تولدي: وزيردر و سعادتي تمثيل ايدر. اوكدولمش: وزيردر عقلي تمثيل ايدر. اوكدرمش: عاقبتي و قناعتي تمثيل ايدر. اثر باشنده ، اللّٰه تعالي حضرتلرينه  حمد و ثنا ايله  باشلامقده در. اللّٰه تعالي يي أوگمكده  قدسي صفتلريني ذكر ايتمكده در. آرقه سندن پيغمبره  (ع ص م) صلات و سلام ايله  دوام ايدر. رسول كبريايه  أوگگولر ير آلير و صوڭره سنده  درت بيوك صحابه نڭ مدحي ير آلمقده در. اونڭ ده  دوامنده  قره خانلي سلطانلرندن اولان بيوك بوغره  خانه  أوگكولر يازيلمشدر. خطّ قرآن و قوت ادغو بيليك تركلر تاريخلري بوينجه  برچوق آلفابه  قوللانمشلردر. بونلر آراسنده  اڭ چوق بيلينني اسلاميتڭ قبوليله  برلكده  قوللانيلمه يه  باشلايان و ٢٠ يوزییلڭ باشلرينه  قدر دوام ايدن قرآن خطّيدر (Гуль ٢٠١٤:٤٦). بو دونملرده  بتون ترك خلقلري آراسنده  يازيلان توم اثرلر بو آلفابه  ايله  يازيلمشدر. ديل اولارق ايسه ، آرالرنده  لهجه  فرقلري بولونان قره خانليجه  ، قيپچاق- اوغوز تركجه سي، چغتايجه ، أوزبكجه  ديللري قوللانيلمشدر. لهجه لرڭ فرقلي اولمسي آلفابه يي اتكيله مه مشدر. ٢٠. يوزییل باشلرينه  قدر عثمانلي و صوڭره سنده  قورولان تركيه  جمهوريتنڭ ايلك ييللري ده  داخل اولمق أوزره  بتون تركي خلقلر قرآن خطّنى قوللانمشلردر. قرآن خطّنڭ بو كنيش قوللانيم آلاني مسلمان ترك خلقلرينه ، بوكون بولونيه  سورجي ايله  آوروپه نڭ اگيتيم آلاننده  قورمه يه  چاليشديغي برلگي، چوق أوڭجه لردن قورمه  امكاننى ويرمشدر. ديلڭ نره ده يسه  بربريله  عين اولمسي و آلفابه نڭ بر اولمه سنڭ صاغلامش اولديغي امكان ايله  بر تاتار معلّمي بر قيرقيز مكتبنه ، بر قيرقيز معلّمي بر أوزبك مدرسه سنه  كيدوب راحتجه  درس آڭلاتابيلمه  امكاننى بولمشدر. كونمزه  بو خط ايله  المزه  اولاشان اڭ اسكي اثر اولديغي بيلينن بالاصاغونلي يوسفڭ قوت ادغو بيليك اثري دونم اعتباري ايله  قره خانلي تركجه سي ايله  يازيلمشدر. عثمانليجه نڭ ده  بلكه  قايناغي قبول ايديله بيله جك بو اثر، بزه  ترك دولتنڭ اسلاميتي قبولي ايله  أش زمانلي اولارق قرآن خطّنى ده  قبول ايتمش اولديغني كوسترمكده در. آشاغيده  بالاصاغونلي يوسفڭ قوت ادغو بيليك اثرندن بر صحيفه نڭ كونمز تركجه سنه  آقتاريلمش حالي ويريلمشدر. صوڭوچ يوقاريده كي قوت ادغو بيليكڭ أورنك اولارق ويريلن صحيفه سندن ده  كوروله جگي أوزره  بو آلفابه ، عثمانلي دولتنده  قوللانيلان آلفابه  ايله  نره ده يسه  عين أوزللكلر طاشيمقده در. ترك خلقلري بو آلفابه  ايله  صاييسز اثرلر أورتمش و دنياده  مدنيتڭ كليشيمنه  يوڭ ويرمشلردر. آنجق ٢٠نجی يوز ييلڭ باشلرنده  عثمانلي پادشاهلغنڭ و روس چارلغنڭ ييقيلمسيله  برلكده  يڭي قورولان تركيه  جمهوريتي و صوويتلر برلگي ايليشكيلرنده  يڭي بر دونم باشلامشدر. قومونيست روسيه  قرآن خطّنه  شدّتله  قارشي اولمشدر. نته كيم ١٩٢٤ ييلنده  قرآن خطّي ايله  باصيلمش اثرلرڭ صوويتلر برلگنه صوقولمه سني ياساقلامشدر (اورال ٢٠١٥:١١٥) . صوويتلر برلگي يونتيجيلري يڭي قورولان تركيه  جمهوريتي ده  داخل اولمق أوزره  بتون ترك خلقلريني لاتينجه يه  كچيرمه يه  چاليشمشلردر. ١٩٢٦ ييلنده  ياپيلان و تركيه نڭ ده  اشتراك ايتمش اولديغي باكو تركيات قونغره سنده   روس دله گه لر شدّتله  ترك خلقلرينڭ لاتينجه يه  كچمسي كركديگني صاوونمشلردر. بوراده  روسلرڭ ترك حلقه لريني نه دن كيريلجه يه  دگل ده  لاتينجه  كچيرمه يه  چاليشمش اولمه لري أوزرنده  دوشونولمسي كركن بر قونودر. آنجق كيديشاتدن ده  آڭلاشيلاجغي أوزره  روسلر لاتينجه يي كيريلجه يه  كچمه ده  بر باصامق اولارق قوللانمشلردر. ايلك اتاپده  بتون ترك دولتلريني لاتينجه يه  كچيرمشلر و آرقه سندن ده  كيريلجه يي قبول ايتديرمشلردر. بالاصاغونلي يوسف كبي مسلمان ترك عالملرينڭ ميراث بيراقمش اولدقلري اثرلري كله جك نسللره ، كچمشده  مسلمان ترك خلقلري آراسنده  قرآن خطّنڭ قوللانيمي ايله  اگيتيمي و بر چوق آلاني اتكيله مش اولان بر آلفابه  برلگنڭ قورولمش اولديغني كوسترمكده در. قوت ادغو بيليك مسلمان ترك خلقلري آراسنده  عثمانليجه نڭ ايلك حالي اولمسي و مسلمان تركلرڭ ايلك اثري اولمسي ايله  ده  آيري بر يره  صاحبدر Türklerin İslamiyetle müşerref oldukları tam bir tarih bulunmamakla birlikte, Emeviler döneminde (661-750) ve özellikle Abbasiler döneminde (750-1258) yakın ilişkiler kurdukları bilinmektedir. Bu ilişkiler, 751 yılındaki Araplar ile Çinlilerin yapmış olduğu savaşa kadar ticaret düzeyinde devam etmiştir. Bu savaş, Araplara bir Türk devleti olan Karlukların yardım etmesiyle Arapların zaferiyle sonuçlanmıştır (Kafesoğlu 2005:132). Bundan sonra Orta Asya’da İslamiyet hızla yayılmıştır. İslamiyet Türkler arasında ilk etapta yavaş yavaş ilerlemişse de ileriki zamanlarda (960) büyük gruplar halinde İslamiyet kabul edilmiştir. Bu büyük grupların ilkinin, Balasagun ve Talas’ın doğusundaki Türkmenler olduğu bilinmektedir (Bağdatlı 2007:57). Devlet olarak İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti olarak bilinen Karahanlı Devleti’nin[1] başkenti ise uzun yıllar farklı devletlerin yönetimleri altında bulunmuş olan “Balasagun” olmuştur. Karahanlı Devleti döneminde ilim ve medeniyetin Orta Asya’daki merkezi haline gelen Balasagun Şehri İslami bir şekil almıştır. Kutadgu Bilig’in yazarı olan Yusuf Has Hacib, diğer adıyla Yusuf Balasaguni 1015-1016 yılları arasında Balasagun şehrinde doğmuştur (Konukçu 1992:4, Шукур оглы 2015:12). Yusuf Balasagunî Kutatgu Bilig eserini de yine bu şehirde yazmıştır. Karahanlı Türkçesi veya Kaşgâr Türkçesi denilen dil ile yazılan bu eserin (Aydemir 2013:225) bir başka özelliği de Türklerin İslamiyet ile şereflenmelerinden sonra Hatt-ı Kur’an ile yazılan veya günümüze kalan ilk eser olarak bilinmesidir. Balasagun Şehri bugünkü Kırgızistan’ın Tokmok şehri yakınlarında (15 km) bulunmaktadır. Balasagun şehrinden bugüne çok fazla bir eser kalmamıştır. Karahanlı Devletinden kaldığı sanılan yaklaşık 50 metrelik bir minare, kümbet şeklinde yapılmış mezarlar, barınak olarak kullanıldığı düşünülen birkaç küçük yapı ve mezar taşları bulunmaktadır. Kutadgu Bilig Kutadgu Bilig, anlam olarak “Kutlu Bilgi”, “mutluluğun bilgisi” ve “yönetim bilimi” gibianlamlara gelmektedir (Брусиловский 2016:92). Türk tarihi içerisindeki ilk siyasetname örneği olma özelliğine sahip olan bu eser, içerik olarak devletin en ideal şekilde nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda bilgiler içeren ve yazım şekli olarak ta aruz vezninin kullanıldığı bir eserdir. 1069/1070 yıllarında tamamlanan eser (Doğan 2002:128), Türk boylarının neredeyse tamamının lehçelerini ihtiva etmesinin yanında[2] Arapça ve Farsça kelimeleri de barındırmaktadır. Kutadgu Bilig Türk dilinin mesnevi tarzında yazılan ilk eseridir. Yusuf Has Hacip’in didaktik bir üslub ile kaleme aldığı bu eseri, İslamî ölçülere bağlı kalınarak, bu dünyada nasıl yaşanması gerektiği ve devletin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda devrin yöneticilerine öğütler vermektedir. Yusuf Has Hacip bu eserini Doğu Karahanlı hükümdarı Tabgaç Uluğ Buğra Kara Han (Ebû Ali Hasan bin Süleyman Arslan)'a atfen yazdığı bilinmektedir. İçerik olarak alegorik bir anlatımı benimseyen Kutadgu Bilig dört ana karakter arasında geçen diyaloglardan oluşmaktadır. Bu dört karakterin her birinin bir sosyal rolü bulunmaktadır. Küntogdi: hükümdardır ve hukuku temsil eder. Aytoldi: vezirdir ve saadeti temsil eder. Ögdilmiş: vezirdir aklı temsil eder. Ogdurmış: akıbeti ve kanaati temsil eder. Eser başında, Allah-u Teala Hazretlerine hamd ve sena ile başlamaktadır. Allah-u Taala’yı övmekte kutsi sıfatlarını zikretmektedir. Arkasından Peygamber’e (asm) salat ve selam ile devam eder. Rasul-i Kibriya’ya övgüler yer alır ve sonrasında dört büyük Sahabenin medhi yer almaktadır. Onun da devamında Karahanlı sultanlarından olan Büyük Buğra Han’a övgüler yazılmıştır. Hatt-ı Kur’an ve Kutadgu Bilig Türkler tarihleri boyunca birçok alfabe kullanmışlardır. Bunlar arasında en çok bilineni İslamiyet’in kabulüyle birlikte kullanılmaya başlayan ve 20 yy.’lın başlarına kadar devam eden Kur’an hattıdır (Гуль 2014:46). Bu dönemlerde bütün Türk halkları arasında yazılan tüm eserler bu alfabede ile yazılmıştır. Dil olarak ise, aralarında lehçe farkları bulunan Karahanlıca[3], Kıpçak-Oğuz Türkçesi, Çağatayca, Özbekçe dilleri kullanılmıştır. Lehçelerin farklı olması alfabeyi etkilememiştir. yy. Başlarına kadar Osmanlı ve sonrasında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarıda dahil olmak üzere bütün Türkî halklar Kur’an hattını kullanmışlardır. Kur’an hattının bu geniş kullanım alanı Müslüman Türk halklarına, bugün Bolonya süreci ile Avrupa’nın eğitim alanında kurmaya çalıştığı birliği, çok öncelerden kurma imkanını vermiştir. Dilin neredeyse birbiriyle aynı olması ve alfabenin bir olmasının sağlamış olduğu imkan ile bir Tatar muallimi bir Kırgız mektebine, bir Kırgız muallimi bir Özbek medresesine gidip rahatça ders anlatabilme olanağını bulmuştur. Günümüze bu hat ile elimize ulaşan en eski eser olduğu bilinen Balasagunlu Yusuf’un Kutadgu Bilig eseri dönem itibari ile Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır. Osmanlıca’nın da belki kaynağı kabul edilebilecek bu eser, bize Türk Devleti’nin İslamiyeti kabulü ile eş zamanlı olarak Kur’an hattını da kabul etmiş olduğunu göstermektedir. Aşağıda Balasagunlu Yusuf’un Kutadgu Bilig eserinden bir sayfanın günümüz Türkçesine aktarılmış hali verilmiştir.   Aytoldı cevabı İligke AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI söz ülgi on ol sözlegüsi bir ol Bu ay toldı aydı söz ornı sır ol, Sözün yeri sırdır; söz ondur, fakat biri söylenmelidir. Ay-Toldı cevap verdi :  tıdığ söz tüpi aslı barça yıdığ Biri sözlegü ol tokuzı tıdığ, yasak sözler aslında esâsında hep fenadır. Biri söylenebilir, dokuzunun söylenmesi yasaktır; İlig suali Aytoldıka HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ yası ma neçe ol maŋa ay aça Yana aydı ilig söz asğı neçe, Sözün ne kadar faydası ve ne kadar zararı vardır; bana izah et. Hükümdar tekrar dedi: Aytoldı cevabı İligke AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI yerinçe tüşürse bedütür kuluğ Bu ay toldı aydı söz asğı uluğ, söz yerinde kullanılırsa, kulu yükseltir. Ay-Toldı dedi : Sözün faydası büyüktür; yaşıl kökke yoklar bolur tördeki Söz asğı bile kör yağız yerdeki, mavi göğe yükselir ve baş-köşeye geçenlerden olur. Söz sayesinde kara yerdeki  yaşıl kökte erse kör endrür özüŋ Kalı sözleyü bilmese til sözüg, mavi gökte olanı yere indirir. Eğer dil söz söylemesini bilmezse, İlig suali Aytoldıka HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ azı ma neçe ol maŋa ay aça Yana aydı söznüŋ üküşi neçe, ve ne zaman az addedilir; bunu da bana izah et. Hükümdar yine dedi : — Söz ne zaman çok Sonuç Yukarıdaki Kutadgu Bilig’in örnek olarak verilen sayfasından da görüleceği üzere bu alfabe, Osmanlı Devleti’nde kullanılan alfabe ile neredeyse aynı özellikler taşımaktadır. Türk halkları bu alfabe ile sayısız eserler üretmiş ve dünyada medeniyetin gelişimine yön vermişlerdir. Ancak 20. yüzyılın başlarında Osmanlı padişahlığının ve Rus padişahlığının yıkılmasıyla birlikte yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği ilişkilerinde yeni bir dönem başlamıştır. Komünist Rusya Kur’an Hattına şiddetle karşı olmuştur. Nitekim 1924 yılında Kur’an hattı ile basılmış eserlerin Sovyetler Birliği’ne sokulmasını yasaklamıştır (Oral 2015:115). Sovyetler Birliği yöneticileri yeni Kurulan Türkiye Cumhuriyeti de dahil olmak üzere bütün Türk halklarını Latinceye geçirmeye çalışmışlardır. 1926 yılında yapılan ve Türkiye’nin de iştirak etmiş olduğu Bakü Türkiyat Kongresi’nde  Rus delegeler şiddetle Türk halklarının latinceye geçmesi gerektiğini savunmuşlardır. Burada Rusların Türk halkalarını neden Kirilceye değil de Latince geçirmeye çalışmış olmaları üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. Ancak gidişattan da anlaşılacağı üzere Ruslar Latinceyi Kirilceye geçmede bir basamak olarak kullanmışlardır. ilk etapta bütün Türk devletlerini latinceye geçirmişler ve arkasından da Kirilceyi kabul ettirmişlerdir. Balasagunlu Yusuf gibi Müslüman Türk alimlerinin miras bırakmış oldukları eserleri gelecek nesillere, geçmişte Müslüman Türk halkları arasında Kur’an hattının kullanımı ile eğitimi ve bir çok alanı etkilemiş olan bir alfabe birliğinin kurulmuş olduğunu göstermektedir. Kutadgu Bilig Müslüman Türk halkları arasında Osmanlıca’nın ilk hali olması ve Müslüman Türklerin ilk eseri olması ile de ayrı bir yere sahiptir. KAYNAKÇA Aydemir A. (2013) Divanü Lugati’t Türk’te Problemli İki Cümle Üzerine,  Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 8/4 Spring 2013, P. 223-231, Ankara-Turkey Bağdatlı Ö. (2007) Kutadgu Bilg’de Devlet ve Adalet İlişksi Stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı Yayınlanmamışyüksek Lisans Tezi. Брусиловский Д. А. (2016) Юсуф Баласагунский Как Качественно Новый Этап Межкультурного И Межрелигиозного Сотрудничества В Тюркоязычном Мире Журнал Символ Науки, № 3-4, Стр. 92-95. Doğan N. (2002) Kutadgu Bilig’in Devlet Felsefesi I, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 12, ss.127-158. Гуль Я. Э. (2014) XVIII-XIX- кылымдардагы кыргыз мектептери жана алардын калктын билим алуусуна болгон таасирине жалпы көз караш, эл агартуу, №1-2, б. 46-50. Gülsevin G. (2007) Kutadgu Bilig’in Dilinde Lehçelerin Özellikleri ‘Denk Çiftler’, Turkish Studies / Türkoloji Arastırmaları Volume 2/2 Spring ss.276-299. Kafesoğlu İ. (2005) Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2005. Konukçu E. (1992) Balasagun, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara : TDV, 5. c. s.4. Kutadgu Bilig Metni, Elektronik Adres: https://kutadgubiligmetni.appspot.com/ (tarih: 31.12.2016) ORAL M . (2015) Türkoloji Tarihinde 1926 Bakû Türkiyat Kongresi. Türk Dünyası, (17), . Retrieved from http://dergipark.gov.tr/tdded/issue/12705/154606 Шукур Оглы А. Ю. (2015) О Военном Искусстве По «Кутадгу Билик» Юсифа Баласагунского, Austrian Journal Of Humanities And Social Sciences  № 3-4 / Том 1 / 2015 Стр. 12-17. [1] Karahanlı Devleti, kuruluş dönemlerinde Satuk Buğra Han’ın İslamiyeti kabul etmesiyle (925) birlikte İslam devleti halini almıştır. [2] Daha geniş bilgi için bakınız: Gülsevin G. (2007) Kutadgu Bilig’in Dilinde Lehçelerin Özellikleri ‘Denk Çiftler’, Turkish Studies / Türkoloji Arastırmaları, Volume 2/2 Spring ss.276-299. [3] Karahanlıca denilmesinin nedeni, Türk Devleti’nin resmi olarak İslamiyeti kabulü ve Balasagun şehrinin başkent yapılmasıyla birlikte gelişen medeni hayat, içerisinde Arapça ve Farsça kelimelerin de kullanıldığı yeni bir Türkçenin oluşmasına neden olmasıdır. Bu dil içerisinde yaşadığı devletin adı ile anılmıştır. Karahanlıcaya farklı isimler de verilmiştir. Bunlardan bazıları, Hakaniye, Çağatayca, Kaşgar Türkçesi vs.

بزه  دوشن سنه  ١٥١٥’لر. صوقوللي محمد پاشا، ابن كمال پاشازاده ، ابوالسعود افندي، بارباروس خيرالدّين پاشا، پيري رئيس، باقي، فضولي، احمد قره حصاري، معمار سنان كبي ذاتلرڭ يتيشديگي قدرت و حشمت زمانلري… فرانسه  قرالنڭ، عثمانلي پادشاهنه  ”دنيانڭ معمور يرلرندن برچوق ئولكه  و بلده نڭ حاكم و پادشاهي و بالجمله  مظلوملرڭ صيغيناغي اولان سلطان معظّم و خاقان مفخم حضرتلرينه  عرضم بودركه “… دييه  باشلايان مكتوبلر يازديغي دورلر… عثمانلي دولتنڭ آلمانلرڭ آوروپه  أوزرنده كي تأثيرينى قرابيلديگي دونملر… صوڭره  خسته  اولدق، صوڭره  ده  بيتكيسل حياته مي كيردك؟ اصلا! بديع الزمان حضرتلري عثمانلينڭ صوڭ دونمندن باغيرييور و دييورديكه ، ”يوز بو قدر سنه  كري قالديغمز مسافۀ ترقّيدن ان شاء اللّٰه معجزۀ پيغمبري ايله ، شمندوفرِ قانونِ شرعيۀِ اساسيه يه  (شرعي آناياسايه ) عملاً و براقِ مشورتِ شرعيه يه  فكرًا بينه جگز. بو وحشت انكيز صحراي كبيري (شو دهشتلي چولي) زمان قصيره ده  (قيصه  زمانده ) تكمّل مبادي (ايلرله مه نڭ اساسلري) جهتيله  طيّ ايتمكله  (اوزون مسافه يي قيصه  زمانده  كچوب كيتمكله ) برابر، ملل متمدّنه  (حالي حاضرده كي مدني ملّتلرله ) ايله  اوموز اوموزه  مسابقه  ايده جگز. زيرا اونلر كاه أوكوز آرابه سنه  بينمشلر، يوله  كيتمشلر. بز بردنبره  شمندوفر و بالون كبي مبادي يه  (ترقّينڭ اساسلرينه ) بينه جگز، كچه جگز. بلكه  جامع اخلاق حسنه  اولان حقيقت اسلاميه نڭ و استعداد فطرينڭ، و فيض ايمانڭ و شدّت جوعڭ هضمه  ويرديگي تسهيل يارديميله  فرسخ فرسخ كچه جگز.“ اونوتولماملي كه ، چنارڭ تخومندن چنار اولور. هانكي سرت قيش و قراڭلق كيجه  واركه  يازه  و پارلاق بر كوندوزه  دونمه مش! سنه  ٢٠١٧. ترقّينڭ اساسلري اورته ده در. عثمانلي يي عثمانلي ياپان دگرلر ده … بزه  دوشن، بو اساسلري آڭلايوب قاوراياجق بريكيمه  و شعوره  صاحب اولابيلمكدر. هايدي، قانونینڭ فرانسه  قرالنه  آلمانلره  قارشي يارديم مكتوبني اوقويوب كنديمزه  كله لم. امّا الّا اوني اوقوياجق يازي يي أوگرنه لم. Sene 1515’ler. Sokullu Mehmed Paşa, İbn-i Kemal Paşazade, Ebussuud Efendi, Barbaros Hayreddin Paşa, Piri Reis, Bâkî, Fuzulî, Ahmed Karahisarî, Mimar Sinan gibi zatların yetiştiği kudret ve haşmet zamanları… Fransa kralının, Osmanlı Padişahına “Dünyanın mamur yerlerinden birçok ülke ve beldenin hâkim ve pâdişâhı ve bilcümle mazlumların sığınağı olan sultan-ı muazzam ve hakan-ı müfahham hazretlerine arzım budur ki…” diye başlayan mektuplar yazdığı devirler… Osmanlı Devletinin Almanların Avrupa üzerindeki tesirini kırabildiği dönemler… Sonra hasta olduk, sonra da bitkisel hayata mı girdik? Asla! Bediüzzaman Hazretleri Osmanlının son döneminden bağırıyor ve diyordu ki, “Yüz bu kadar sene geri kaldığımız mesafe-i terakkiden inşâallah mu‘cize-i Peygamberî ile, şimendifer-i kanun-ı şer‘iye-i esasiyeye (şer‘i anayasaya) amelen ve burak-ı meşveret-i şer‘iyeye fikren bineceğiz. Bu vahşet-engiz sahra-yı kebiri (şu dehşetli çölü) zaman-ı kasîrede (kısa zamanda) tekemmül-i mebadi (ielrlemenin esasları) cihetiyle tayyetmekle (uzun mesafeyi kısa zamanda geçip gitmekle) beraber, milel-i mütemeddine (hali hazırdaki medeni milletlerle) ile omuz omuza müsabaka edeceğiz. Zira onlar kâh öküz arabasına binmişler, yola gitmişler. Biz birdenbire şimendifer ve balon gibi mebadîye (terakkinin esaslarına) bineceğiz, geçeceğiz. Belki câmi’-i ahlâk-ı hasene olan hakikat-ı İslâmiyenin ve isti’dad-ı fıtrînin, ve feyz-i imanın ve şiddet-i cû’un hazma verdiği teshil yardımıyla fersah fersah geçeceğiz.” Unutulmamalı ki, çınarın tohumundan çınar olur. Hangi sert kış ve karanlık gece var ki yaza ve parlak bir gündüze dönmemiş! Sene 2017. Terakkinin esasları ortadadır. Osmanlıyı Osmanlı yapan değerler de… Bize düşen, bu esasları anlayıp kavrayacak birikime ve şuura sahip olabilmektir. Haydi, Kanuninin Fransa Kralına Almanlara karşı yardım mektubunu okuyup kendimize gelelim. Amma illa onu okuyacak yazıyı öğrenelim.

قوچي بك رساله سي قوچي بك رساله سي،  ١٧نجی يوز ييل عثمانلي تاريخنڭ أونملي قايناقلرندندر. اثر، ٤نجی مراد و ١نجی ابراهيمه  تقديم ايديلن راپورلردن ميدانه  كلمكده در. قوچي بك، عثمانلي دولتنڭ اسكي كوجني تكرار قازانمسي ايچون تيمار و زعامت سيستمنده كي بوزوقلقلرڭ دوزلتيلمه سني و تيمارلي سپاهيلرڭ تكرار قوتلنديريلمه سني آنا شرط اولارق كورور. قوچي بگڭ عثمانلي سراينده  كورولي اولمسي و دوشونجه لرينى قورقوسزجه  سويله مك جسارتنى كوستره بيله جك بر مزاجده  بولونمسي اثري قيمتلي ياپمقده در. بز ده  بو رساله دن بر بولومي سزلرله  پايلاشييورز. هم او كونڭ لسان و كلمه لرينه  آشنالق قزانمق، هم ده  او كونلردن خبر آلمق و دولت رئيسنه  تقديم ايديلن موضوعلردن خبردار اولالم ايسته دك. دقّتلي باقارسه ق بوكونله  بڭزرلكلرڭ اولديغني كورمك هیچ ده  زور اولماياجقدر. Koçi Bey Risâlesi,  17. yüzyıl Osmanlı tarihinin önemli kaynaklarındandır. Eser, 4. Murad ve 1. İbrahim’e takdim edilen raporlardan meydana gelmektedir. Koçi Bey, Osmanlı Devleti’nin eski gücünü tekrar kazanması için tımar ve zeamet sistemindeki bozuklukların düzeltilmesini ve timarlı sipahilerin tekrar kuvvetlendirilmesini ana şart olarak görür. Koçi Bey’in Osmanlı sarayında görevli olması ve düşüncelerini korkusuzca söylemek cesaretini gösterebilecek bir mizaçta bulunması eseri kıymetli yapmaktadır.[1] Biz de bu risaleden bir bölümü sizlerle paylaşıyoruz. Hem o günün lisan ve kelimelerine aşinalık kazanmak, hem de o günlerden haber almak ve devlet reisine takdim edilen mevzulardan haberdar olalım istedik. Dikkatli bakarsak bugünle benzerliklerin olduğunu görmek hiç de zor olmayacaktır. Memâlik-i İslamiye’de zuhûr eden fitne ve fesâda bâis ve bâdî ne idüğü ve sebebiyle ne mikdâr memâlik elden gitdüğü beyân olunur. Saadetlü ve azametlü pâdişâh-ı kişver-küşâ Hazretlerinin zamir-pertev-endâz nur-efzâlarına nihân olmaya ki Devlet-i Âl-i Osmân hullidet hilâfetühüm ilâ âhiri’z-zamân bir devlet-i aliyye-i azîmedir ki etrâf ve cevânibde olan a‘dâ-yı dîn ü devlet cümle yek-dil ve yek-cihet olub her tarafdan azm-i hücum etseler, bi-emrillahi Teâlâ cümlesine cevâb veermek âsân idi. Hâlâ memâlik-i İslâmiye’den bunca vilâyetler gidüb bunca hasâretler ki olmuştur ve a‘dâ-yı din üzerine bu kadar seferler olub bî-hesab mâl ve hazâin telef bulmuştur. Yine din ve devlete nâfi‘ bir hizmet görülmediğine sebeb, bu dergâh dokuz yüz doksan târîhinden beri menâsıb-ı padişâhî rüşvet ile nâ-ehline verilür oldu ve erbâb-ı mukâtele hakkı olan zeâmet ve tımar sepedlere girüb erbâbı pây-mâl oldu. Evvelâ bâlâda zikrolunduğu üzere, Rûmeli Beğlerbeğisi yalnız eyâleti askeriyle Nemçe Kralı gibi bir azîm düşmana cevâb virüb nice def‘a bozmuşiken ve yüz aklığı itmişiken bin târîhinden beri on beş sene ale’t-tevalî Nemçe Kralı üzerine serdâr-ı a‘zam bunca tantana ve şevket ile sefer eyledi. Ancak iki kal‘a ve dört palanka alınub kral bed faal ise, serhad-ı memâlik-i İslâmiye’den otuz mikdârı kal‘a ve palanka alub el-ân ellerindedir ve mukaddemâ Anadolu vilâyetlerinde Celâlî eşkıyası bin dört târîhinde zuhûr idüb Anadolu ve Karaman ve Sivas ve Maraş ve Haleb ve Şâm ve Urfa ve Diyârbekir ve Arzırûm ve Van ve Mûsul eyaletlerinde olan kurâ ve kasabâtı gâret ve yağma idüb, nice memleketler harâb ve yebâb oldu. Belki pay-taht-ı kadîm olan mahrûsa-i Bursa dahî yağmalanub nice mahallâtı ihrâkun bi’n-nâr olundu. Urbân ve Türkmân tâifesi dahî itâatden çıkub reâyâ fıkrasına zulm ve taa’ddî-yi hadden efzûn etmekle ol cihetten dahî nice köyler harâb oldu ve Karadeniz tarafından dahî Kazak âkk zuhûr idüb her sene sâhil-i bahrda olan kurâ ve kasabâtı gâret ve yağma ve ashâbını esir ve giriftâr idüb mukâbele ider kimesne olmamağla Rûmeli Hisarına karîb mahale gelüb Yeniköy’ü ve nice bağçaları ihrâkun bi’n-nâr ve emvâl-i Müslimîni gâret ve hasâret eyledi ve şer ve şûrları def‘ içün Boğazda kal‘alar yapılub İstanbul etrafı muhâfaza olunmak lazım geldi ve şâh-ı acem dahî mukaddemâ bir nice eyâletler olduğundan gayrı Bağdâd gibi bir hısn-i hasîni elimizden alub ve imâmımız ve muktedâ-yı dînimiz Hazret-i İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe-i mükerremin merkad-i münevverin zabt idüb nice ihânetler eyledi. Bunca zamandır üzerine sefer olur ve bî-şamar beytü’l-mâl telef olur. Kat‘â müfîd olmayub elinden iki hâneli bir karye alınmadı. Bu asrın askeriyle alınmak ihtimâli dahî yokdur. Meğer pâdişâh kendi gide ve lütfa mazhar düşe. Memleket-i Yemen dahî elden çıkub, imâm dedikleri şahsın kabza-i tasarrufuna girüb ma‘an oğlu dahî suret-i itâatle bir âsî olub memleketinden bir beğlerbeğilik yeri tagallüben zabt idüb ve Basra ve Lahsâ vâlîsi dahî tavâif-i mülûk şekline girüb ve bin beş târîhinden beri cem‘an memâlik-i İslâmiye’den on dokuz eyâlet yer elden gitti. Bâkî kalan memleketleri dahî kendi zalememiz yakub reâyâ ve berâyâ perişân oldu. Bu musîbet ne musîbetdir. Velhâsıl saltanat-ı aliyyenin şevket ve kuvveti, asker ile ve askerin bekâsı hazîne iledir ve hazinenin tahsîli reâyâ iledir ve reâyânın bekâsı adl ve dâd iledir. Hâlâ âlem harâb ve reâyâ perîşân ve hazîne noksân üzere ve erbâb-ı seyf bu halde bir tarafdan memâlik-i İslâmiye elden gitmede… Yine tedbîri görülmez ve ilâcı sorulmaz, envâ’-ı sefâhet eksilmez… Bu gaflet ne gaflettir. Elhamdülillah saâdetlü Pâdişâhımız Hazretleri ser-efrâz selâtîn-i rû-yı zemîn ola! Mekke ve Medîne pâdişâhı ola! A‘dâ-yı dîn ve devlet bunca memâlik almak ve reâyâ fukarâsı pây-mâl zulm ve setm olmak kat‘â revâ görülmez. Bunun tedbîri ve ilâcı görülmek, Pâdişâh Hazretlerine farz-ı ayn ve ayn-ı farz olmuşdur. Bâkî emr u fermân Saâdetlü Pâdşâh-ı Âlem-penâh Hazretlerinindir. Kişver-küşâ: Bir ülkeyi fetheden (kimse), fâtihZamir-pertev-endaz: Gönül ışığı atanNur-efzâ: Nur artıranNihân: Görünmeyen, göz önünde olmayanHullidet hilâfetühüm ilâ âhiri’z-zamân: (Ar. ibare) Hilafetin ahir zamana kadar devam etsin.Etrâf ve cevânib: Taraflar, yanlarA‘dâ-yı dîn ü devlet: Din ve devlet düşmanlarıYek-dil: Tek gönülYek-cihet: Tek yönBi-emrillahi Teâlâ: Allah Teâlâ’nın emriyleÂsân: KolayBî-hesab: HesapsızHazâin: HazinelerNâfi‘: FaydalıMenâsıb-ı padişâhî: Padişaha ait makamlarErbâb-ı mukâtele: Savaş erbabıZeâmet: Osmanlı Devleti’nde fetih sırasında elde edilen ve arâzi-i emîriyye denen yerlerden Savaşanlara, bir kısım devlet ve saray erkânına kılıç hakkı ve dirlik olarak verilen beytülmal hissesi, tımarın büyüğüPây-mâl: Ayaklar altına alınmış, çiğnenmiş, hakir duruma düşürülmüş, perîşan edilmişbâlâ: Bir şeyin yüksek yeri, yukarı, üstAle’t-tevalî: Ara arkaya, ardı sıra kesilmedenPalanka: Araları çitle örülmüş ahşap direklerin ortasına moloz taşı ve harç doldurmak sûretiyle yapılmış, hendekle çevrili küçük hisarEl-ân: ŞimdiMukaddemâ: Bundan önce, evvelce, eskidenKurâ: KöylerKasabât: KasabalarGâret: Yağma, çalıp alma, talanYebâb: Yıkık, harap, vîranPay-taht-ı kadîm: Eski başkentMahrûsa-i Bursa: (büyükşehir) Bursaİhrâkun bi’n-nâr: Ateşle yakmaReâyâ: Bir hükümdarın yönetimi altında bulunan ve vergi veren halkTaa‘ddî: Zulmetme, hak ve insaf sınırını aşmaÂkk: Dik başlı, âsî, serkeşSâhil-i bahr: Deniz sahiliŞûr: Karışıklık, gürültü, kavga, fitneHısn-i hasin: Sağlam kaleMuktedâ-yı dînimiz: Dini konularda uyulanMerkad: Mezar, kabirKat‘â: KesinlikleMüfîd: Fayda veren, yarar sağlayan, faydalı, yararlıTagallüben: Zorla hüküm sürerekTavâif-i mülûk: Abbâsî Devleti’nin yıkılmasından sonra İslâm âleminde kurulan küçük devletler. Zaleme: ZalimlerReâyâ: Osmanlı Devleti’nde halkın vergi ve haraç veren, genellikle toprakla uğraşan gayri-Müslim kısmıBerâyâ: Osmanlı Devleti’nde halkın vergi ve haraç vermeyen Müslüman ve kılıç ehli kısmıErbâb-ı seyf: Kılıç sahibiMemâlik-i İslâmiye: İslam memleketleriEnvâ’-ı sefâhet: Çeşit çeşit değer ölçülerini hiçe sayarak pervâsızca yapılan eğlenceSer-efrâz: Benzerlerinden üstün olan (kimse), seçkin, mümtazFarz-ı ayn: İslâm dîninde her mükellef Müslüman tarafından bizzat yapılması gereken farz [1] Yılmaz Kurt, Koç, Bey Risalesi, Akçağ Yayınları

معرفتنامه معرفتنامه، ارضروملي ابراهيم حقینڭ ايكنجي آنا اثريدر. آنسيكلوپدي تورنده در؛ ١٧٥٧’ده  يازيلمشدر. ١٨٣٦ و ١٨٦٤’ده  مصرده  ١٨٦٨، ١٨٨٩ و ١٩١٤’ده  استانبولده  باصيلمشدر. اورته لامه  ٦٠٠ بيوك صحيفه در. أل يازمه لري ٢ جلد اولوب، حالاً تيللوده  طورونلري طرفندن محافظه  ايديلمكده در. اثر بر أوڭ سوز، أوچ بيوك بولوم و بر صوڭ سوز احتوا ايدر. هر بولوم داها آلت بولوملره  آيريلمشدر. أوڭ سوز تمامًا دينيدر. برنجي بولوم فنّ أوّلدر. اللّٰهڭ وارلغنى، برلگنى آڭلاتدقدن صوڭره  يالين و بيله شيك جسملري، معدنلري، بيتكيلري و نهايت انساني آڭلاتير. صوڭره  كئومتري، آصترونومي و تقويم قونولري ير آلير. جغرافيه يه  عائد بولومنده  ١٠٠’دن فضله  ايلڭ هانگي اڭلم و بويلامده  اولديغني كوسترمشدر. آيريجه ، ”هيچ بر چاغده  يرن دونديگنه  اينانانلر اكسيك اولمامشدر.“ ديمشدر. ايكنجي بولومده  فنّ ثانی، آناطومي، فيزيولوژي كبي بيليملر ير آلير. انسان وجوديني استه تيك باقيمدن ده  اينجه له مش، آرايه  بيتلر صيقيشديرمشدر. وجود ياپيسي ايله  خوي آراسنده كي ايليشكي يه  اينانمش و بوني شعرله  آڭلاتمشدر. بو بولومڭ صوڭنده  روحه ، صاغلغه  و ئولومه  عائد كنيش بيلكي واردر. أوچنجي بولوم اولان فنّ ثالث، ديني، الٰهي و فلسفي ايچريكليدر. قرق صحيفه  طوتان صوڭ بولوم توره بيلیمدر دينيله بيلير. أوگرتيمڭ يول و يونتمنى، أوگرنجينڭ استادينه  طاقیناجغي طوتومي، آنا و بابايه  قارشي صايغي و سوكي، اولنمه  و اولنمه ده  آراناجق نيته لكلر، قاري- قوجه نڭ بربريله  ايليشكيلري توره سي، چوجقلره  قارشي كورولري، اقربا، خدمتجي، قومشو، دوست، خلق و عالملرله  كوروشوب قونوشمه  يولي و چشیدلري ير آلير. معرفتنامه ، عربجه  و فارسجه يه  ده  چوريلمشدر. بز بوراده  كيريش قسمنى نظرلريڭزه  عرض ايدييورز. كتابه  ناصل باشلانير، نه  كبي كلمه لر قوللانيلير، هپ برابر كوره لم ايسته دك. Marifetname, Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın ikinci ana eseridir. Ansiklopedi türündedir; 1757’de yazılmıştır. 1836 ve 1864’te Mısır’da 1868, 1889 ve 1914’te İstanbul’da basılmıştır. Ortalama 600 büyük sayfadır. El yazmaları 2 cilt olup, halen Tillo’da torunları tarafından muhafaza edilmektedir. Eser bir önsöz, üç büyük bölüm ve bir sonsöz ihtiva eder. Her bölüm daha alt bölümlere ayrılmıştır. Önsöz tamamen dinidir. Birinci bölüm Fenn-i evvel’dir. Allah’ın varlığını, birliğini anlattıktan sonra yalın ve bileşik cisimleri, madenleri, bitkileri ve nihayet insanı anlatır. Sonra geometri, astronomi ve takvim konuları yer alır. Coğrafyaya ait bölümünde 100’den fazla ilin hangi enlem ve boylamda olduğunu göstermiştir. Ayrıca, “Hiçbir çağda yerin döndüğüne inananlar eksik olmamıştır.” demiştir. İkinci bölümde fenn-i sani, anatomi, fizyoloji gibi bilimler yer alır. İnsan vücudunu estetik bakımdan da incelemiş, araya beyitler sıkıştırmıştır. Vücut yapısı ile huy arasındaki ilişkiye inanmış ve bunu şiirle anlatmıştır. Bu bölümün sonunda ruha, sağlığa ve ölüme ait geniş bilgi vardır. Üçüncü bölüm olan fenn-i salis, dini, ilahi ve felsefi içeriklidir. Kırk sayfa tutan son bölüm törebilimdir denilebilir. Öğretimin yol ve yöntemini, öğrencinin üstadına takınacağı tutumu, ana ve babaya karşı saygı ve sevgi, evlenme ve evlenmede aranacak nitelikler, karı-kocanın birbiriyle ilişkileri töresi, çocuklara karşı görevleri, akraba, hizmetçi, komşu, dost, halk ve bilginlerle görüşüp konuşma yolu ve töreleri yer alır. Marifetname, Arapça ve Farsça’ya da çevrilmiştir. Biz burada giriş kısmını nazarlarınıza arz ediyoruz. Kitaba nasıl başlanır, ne gibi kelimeler kullanılır, hep beraber görelim istedik. Bismillâhirrahmânirrahîm Hamd-i bî-had ve şükr-i bî-add ve senâ-yı müebbed bir Vâhid-i Ferd-i Ehad Hazretlerine olsun ki her şân-ı ekvânı ilm-i ezelîsiyle mukadder ve mübeyyen kılub a’yân-ı cihânı feyz-i lem-yezelîsiyle müretteb ve muayyen kılub gülşen-i âlemi gül adamla muattar ve müzeyyen kılmışdır ve cümle cihânı insan içün ve ânı kendi ma’rifetîçün var idüb hakâik-i eşyâ ile ve dakâik-i ma’nâyı bilcümle anda icmâl ve ızhâr idüb rûh-u insanı câmi’ ismine sûret ve hâmil-i emânet ve mahall-i esrâr itmişdir* ve hey’et-i âlemde olan nice bin hikmetine ulemâyı vâkıf eyleyüb* kitâb-ı cihânın her bir harfinden âyât-ı marifetin(i) mütâlaa idenleri ârif eyleyüb* gönül âlemine duhûl iden ibâdını ka’be-i huzûrunda âkif eylemişdir* ve efdal-i salavât ve ekmel-i tahiyyât* ve ahsen-i teslîmât* ol seyyid-i kâinât* ve eşref-i mahlûkât ve hulâsa-i mevcûdât* Peygamberimiz Hazretlerinin ism-i a’zam ve akl-i evvel olan rûh-ı ekmeline olsun ki* levlâke levlâk lemâ halaktü’l-eflâk hitâbıyla müstetâb olmuşdur* ve halkı zulmet-i cehâletden* nûr-u hidâyete ihrâcıyla kendi nefsin(i) bilen ümmeti ma’rifet-i hakkı bulmuşdur*** ve ol âl ve ashâbına hem tahiyyât olsun ki* akvâl ve ef’âl ve akâid ve ahlâkın cümlesinde âna tâbi’ olub* nûr-u îmân* ve huzûr-u irfân* ile gönülleri dolmuşdur* Rıdvânullahi Teâlâ aleyhim ecmaîn* *wikipedia

1899 senesinde “Türkçe Şiirler” ismiyle Osmanlı Türkçesi ile basılan kitapta toplanmış Mehmed Emin Yurdakul’a ait şiirlerden “Kur’an-ı Kerim” isimli şiiri sizlerle paylaşıyoruz. Kitabın tasarımı ve yazıda kullanılan özellikle “Vav” okutucusu üzerindeki işaretler dikkatinizi çekmiştir. O dönemdeki vaziyeti bu zaviyeden bir parça da olsa görmek niyetiyle sayfamıza taşımış olduk. Osmanlı Türkçesinin hiç olmazsa modern kültürün yanında devam ederek gelmesi ne güzel olurdu, demekten de kendimizi alamadık. Her neyse, vardır bunda da bir hayır… Kur’an-ı Kerim Bu kitaptır: Her insana için dışın öğreten;Gökte, yerde, tende, canda bir Yaradan sezdiren. Bu kitaptır: Her kişiye benlik veren, yol açanİnsanlığın sergisine armağan astıran.Bu çerağdır: Obalara, konaklara nur saçan;Bir köylünün işlerini tarihlere bastıran. Bu kitaptır: Yürekleri iyilikle besleyen;“El bağına girme!” diyen, dost yarasın bağlatan.Bu anadır: Her öksüze “Yavrum!” diye seslenen;Nice canlar kardeş eden, birbiri için ağlatan. Bu kitaptır: Akıllara her bir şeyi sorduran;“Düşün sonra inan!” diyen, doğru yollar gösteren.Bu bilgidir: Ululuğun yapıların kurdurtanÇıplak dağlar yeşilleten, viran köyler şenleten Ey kardeşler! Şu küçücük armağanım atmayın;Bir goncadır: Muhammed'in (sav) gül yaprağından derildi. Sakın, bunu yapma çiçek demetine katmayın;Bu şey size özünüzü açmak için verildi.

آغزڭله  قوش طوتسه ڭ نافله  عثمانلي دولتنڭ كوچلي زمانلرنده ، فرانسه  ايله  ايي ايليشكيلر قورولمش، بو آراده ، اسپانيه  قرالنی أزمك ايچون عثمانلي دولتنڭ دستگنى كورن فرانسه ، عثمانلي پادشاهنى اڭ بيوك حكمدار اولارق طانيمشدي. آق دڭزده  ترك بايراغي چكه رك، بارباروسڭ امرينه  كيرن فرانسز طونانمسي كبي، فرانسز اوردوسي ده  عثمانلي دستگنه  كوگنييوردى. او دورلرده ، طوپ قاپي سراينڭ عرض اوطه سنده ، حضوره  قبول ايديلمه يي بكله ين فرانسز ايلچيسي قيزلر آغاسنه ، ايشنڭ أونملي و عجله  اولديغني بر تورلي آڭلاتامامش، ايچري آلينمه يي صاغلايامامشدي. بيڭ بر رجا و اصرار صوڭنده  قيزلر آغاسي، صبرسزلانان ايلچي يه  شويله  ديدي: - سز نه  لاف آڭلاماز آدملرسڭز ياهو! شوكتلي سلطانمز حضرتلري بوكون چوق حدّتلي. دمينجك بر فرنك حقّه باز بوراده  ايدي. آدمجغز نه  هنرلر كوستردي: كلاهنڭ آلتندن طاوشانلر چيقاردي، آلو آلو يانان دمير چوبوقلری آغزنده  سونديردي، سكز آرشين اوزاقلقده كي ايگنه يه  ايپلك طاقدي، هوايه  بر قوش اوچوردي، اوچان قوشه  بر شيلر سويله دي، قوش كلوب آغزينه  قوندي، او ده  آغزيله  آياقلرندن ياقه لادى. سلطانمز اوني بيله  حضوردن قوغدي. سنڭ آڭلاياجغڭ، آغزڭله  قوش طوتسه ڭ نافله ؛ اما داها بيوك هنرلرڭ وارسه  بر كره  ذات شاهانه يه  عرض ايده يم. Osmanlı Devletinin güçlü zamanlarında, Fransa ile iyi ilişkiler kurulmuş, bu arada, İspanya Kralını ezmek için Osmanlı Devletinin desteğini gören Fransa, Osmanlı Padişahını en büyük hükümdar olarak tanımıştı. Akdeniz'de Türk bayrağı çekerek, Barbaros'un emrine giren Fransız donanması gibi, Fransız ordusu da Osmanlı desteğine güveniyordu. O devirlerde, Topkapı Sarayı'nın arz odasında, huzura kabul edilmeyi bekleyen Fransız elçisi. Kızlar Ağasına, işinin önemli ve acele olduğunu bir türlü anlatamamış, içeri alınmayı sağlayamamıştı. Bin bir rica ve ısrar sonunda Kızlar Ağası, sabırsızlanan elçiye şöyle dedi: -Siz ne lâf anlamaz adamlarsınız yahu! Şevketli Sultanımız hazretleri bugün çok hiddetli. Demincek bir Frenk hokkabaz burada idi. Adamcağız ne hünerler gösterdi: Külahının altından tavşanlar çıkardı, alev alev yanan demir çubukları ağzında söndürdü, sekiz arşın uzaklıktaki iğneye iplik taktı, havaya bir kuş uçurdu, uçan kuşa bir şeyler söyledi, kuş gelip ağzına kondu, o da ağzıyla ayaklarından yakaladı. Sultanımız onu bile huzurdan kovdu. Senin anlayacağın, ağzınla kuş tutsan nafile; ama daha büyük hünerlerin varsa bir kere Zat-ı Şahaneye arz edeyim.

دگرلي دوستلر، كلمه لر أوزرنده كي چاليشمه مزه  دوام ايدييورز. كوزل تركجه مزه  دنيا ديللرندن كچمش، لسانمزڭ خنچره سنده  شكللنمش، كولتور و مدنيتمز ايچنده  ارييه رك بزدن بر پارچه  اولمش كلمه لريمزڭ نه  قدر أونملي و دگرلي اولديغني آڭلامق و تركجه يي داها بيلينچلي قوللانمق هپمزه  عائد بر صورومليلقدر. زيرا لساني ياشاتانلر، لساني ياشايانلردر. بو سببله  يڭي بر كلمه لرڭ كوكنلرينه  يولجيلق يازيمزه  باشلييورز. اوت، بو يولجيلقده  ايلك كلمه مز ”بقّال“ Değerli dostlar, kelimeler üzerindeki çalışmamıza devam ediyoruz. Güzel Türkçemize dünya dillerinden geçmiş, lisanımızın hançeresinde şekillenmiş, kültür ve medeniyetimiz içinde eriyerek bizden bir parça olmuş kelimelerimizin ne kadar önemli ve değerli olduğunu anlamak ve Türkçeyi daha bilinçli kullanmak hepimize ait bir sorumluluktur. Zira lisanı yaşatanlar, lisanı yaşayanlardır. Bu sebeble yeni bir kelimelerin kökenlerine yolculuk yazımıza başlıyoruz. Evet, bu yolculukta ilk kelimemiz “bakkal” BAKKAL: Kelime, Kur’an kökenli bakla, fasulye, nohut, mercimek, bezelye gibi baklagilleri ifade eden ve “sebze” anlamına gelen “bakl” kelimesinden türemiştir. “Bakliye”, “bakliyat” kelimeleri de aynı kelimeden köken alır. Osmanlı döneminde bu tür şeyleri her zaman satan kişilere “bakkal” denirdi. Bunların satıldığı yere de “bakkaliye” ismi verilirdi. Süreç içinde bunlarla beraber küçük çapta perakende olarak çeşitli yiyecek ve temizlik maddelerini satan esnafa da bakkal denildi. “Bakkal defteri, bakkal çakkal, bakkal kâğıdı, bakkal hesabı” gibi ifadeler de bu kelime üzerinden kültürümüze yerleşti. MAKARNA: Bu kelime dilimize İtalyancadan geçmiştir. Orijinal hali “maccheroni” şeklindedir. Yumurtalı un veya irmik hamurunun çeşitli şekillerde kesilip kurutulmasıyla elde edilen bir yiyecektir. “Çubuk makarna” “Kesme makarna” “Fiyong makarna” gibi çeşitleriyle Asya geleneğinde önemli bir yere sahip olan pilava ve erişteye alternatif olarak mutfaklarımızdaki yerini almıştır. ERİŞTE: Ninelerimizin, annelerimizin bin bir zahmetle, ince uzun şerit gibi yufka tarzındaki hamur parçalarını keserek yaptıkları, sonra yere sererek kuruttukları bu yiyeceğin kökeni farsçadır. Bu kelime Farsçada “ip, iplik, şerit” anlamına gelen “rişte” kelimesinden köken almaktadır. Dilimizde önce “erüşde” zamanla da “erişte” şeklinde söylenegelmiştir. Yazın tarhana gibi yoğun bir emekle, çoğu zaman imece usulü yapılarak kış için hazırlanan çok besleyici bir gıdadır. BAKLAVA: Baklava, çok ince yufkadan yapılmış, içine ceviz, bâdem, fıstık veya kaymak gibi şeyler konan, kültürümüzde önemli bir yeri olan meşhur bir hamur tatlısıdır. Eski Türkçede “baklagu” şeklinde söylenen bu kelime, dilimizden Arapçaya ve Balkan lisanlarına da geçmiştir. Zamanla baklava kelimesi kültürümüzde bayramı, özel günleri, neşeyi, dostluğu, bilhassa lezzeti ifade eden, tatlı mı tatlı bir kelime olarak geleneğimizdeki yerini almıştır. ŞUBAT: Süryanice kökenli olan bu kelimenin aslı “şebat”tır. Arapça ve Farsçada da kullanılır. Türkçeye Arapçadan geçtiği tahmin edilmektedir. Ocak ve mart ayları arasındaki 28 gün süren, dört yılda bir de 29 gün çeken senenin ikinci ayıdır. Kış mevsimini ifade eden ayların üçüncüsüdür. ÇİÇEK: Bu kelime eski Türkçeye ait bir kelimedir. Kelime dilimizden Farsçaya da geçmiştir.Aslı “çeçek, çeçmek”dir. Tohumlu bitkilerin, güzel renkli ve ekseri güzel kokulu kısmına bu isim verilir. Dilimizde bu kelime çok yaygın kullanılmaktadır. Öyle ki bu kelime hep güzelliği tazeliği, temizliği ifade edecek şekilde istimal edilir. Çiçek açmak”,“çiçek gibi olmak”, “çiçek gibi yapmak”, “çiçeği burnunda olmak” bunlardan sadece birkaç tanesidir. İZBANDUT: Bu kelime İtalyancadan dilimize geçmiştir. Sürgüne veya ağır cezaya mahkûm edilmiş kimselere özellikle gemilerde kürek mahkûmu olan forsalara, korsanlara “sbandito” denirdi. Bu kişiler genelde iriyarı, vücutça boylu poslu bir yapıda olurlardı. Kelime izbandut şeklinde değişerek Türkçeye girmiştir. Dilimizde ise “Korku verecek kadar iri yarı, kaba, dev gibi kişiler bu sıfatla sıfatlandırılır.

ايلك طيّاره  شهيدلري آبده سي آچيليش مراسمي ايلك طيّاره جيلريمزدن فتحي بگڭ قوللانديغي معاونت ملّيه  اسملي عسكري اوچاق، قاهره يه  كيتمك أوزره  ٨ شباط ١٩١٤ تاريخنده  استانبولدن حركت ايتدي. اوچاقده  فتحي بگه  راصدلق ايتمك أوزره  صادق بك ده  واردي. بیلريئوت XI مودل معاونت ملّيه  اوچاغي؛ قونيه ، اولوقيشله ، آطنه ، حمص و شام كذرگاهنى تعقيب ايدركن، ٢٧ شباط ١٩١٤ كوني شامڭ طبريه  ايلچه سي ياقينلرنده  دوشدي. فتحي و صادق بگلر، شهيد اولديلر. يينه  بو حادثه دن قيصه  بر مدّت صوڭره  طيّاره جي نوري بك، استانبولدن قاهره يه  بر عسكري اوچاغمزله  حركت ايتمشدي. طوروسلري آشوب يافه يي كچدكدن صوڭره  مصر هوا ساحه سنه  كيرمك أوزره يكن، ١١ مارت ١٩١٤ كوني اوچاغي دوشمش و شهيد اولمشدر. ايشته  سوريه  و م صرده  شهادت شربتي ايچن بو ايلك هوا شهيدلريمزڭ قبرلري، حال حاضرده  شامده  سلحه ددڭ ايّوبي تربه سي حضيره سنده در.  آرده رده  كلن بو آجي خبرلر أوزرينه ، هوا شهيدلريمزڭ خاطره سني ياشاتابيلمك آدينه  فاتحده  بلديه  دائره سنڭ أوڭنده كي ميدانه  بر شهيدلر آبده سي انشا ايديلمه سنه  قرار ويريلير. بو آبده نڭ تملنڭ آتيلمسي ايچون بر تورن دوزنلنمسي پلانلانير. بو تورنڭ نه  شكلده  دوزنلنه جگندن، وكيللرڭ، عيانلرڭ، مبعوثلرڭ و عسكري هيئت و عسكري قطعه  ايله  تورنه  قاتيلاجقلرڭ نره ده  طوراجغنه قدر هر شي اڭ اينجه  آيرينتيسنه  قدر بليرلنمشدي. بو تمل آتمه  تورني پروغرامنى حربيه  نظارتنڭ (ملّي صاوونمه  باقانلغي) ٣٠ مارت ١٩١٤ تاريخلي اوراقندن (٤٢٧٢/٣٢٠٣٦٨) أوگرنه بيلييورز. هوا شهيدلري آبده سي، معمار وداد تكڭ اثريدر. آبده نڭ قيريق بر ستون شكلنده  اولمسي، شهيدلرڭ ياريم قالان اوچوشلريني تمثيل ايتمكده در. مرمر ستونڭ أوزرنده  برونزدن بر دفنه  دالي واردر. طيّاره جيلريمز اگر قاهره يه  اولاشابيلمش اولسه لردي، اونلره  ويريله جك مداليه نڭ بيوتولمش حالي، ستونڭ ايكي طرفنه  قونولمشدر. آبده  ياقلاشيق ٧،٥ متره  يوكسكلگنده در. İlk tayyârecilerimizden Fethi Bey’in kullandığı Muâvenet-i Milliye isimli askerî uçak, Kahire’ye gitmek üzere 8 Şubat 1914 tarihinde İstanbul’dan hareket etti. Uçakta Fethi Bey’e râsıdlık etmek üzere Sadık Bey de vardı. Blériot XI model Muâvenet-i Milliye uçağı; Konya, Ulukışla, Adana, Humus ve Şam güzergâhını takip ederken, 27 Şubat 1914 günü Şam’ın Taberiye İlçesi yakınlarında düştü. Fethi ve Sadık Beyler, şehîd oldular. Yine bu hâdiseden kısa bir müddet sonra Tayyâreci Nûri Bey, İstanbul’dan Kahire’ye bir askerî uçağımızla hareket etmişti. Torosları aşıp Yafa’yı geçtikten sonra Mısır hava sahasına girmek üzereyken, 11 Mart 1914 günü uçağı düşmüş ve şehîd olmuştur. İşte Suriye ve Mısır’da şehadet şerbeti içen bu ilk hava şehîdlerimizin kabirleri, hâlihazırda Şam’da Selâhaddin Eyyûbî Türbesi haziresindedir.  Ardarda gelen bu acı haberler üzerine, hava şehîdlerimizin hatırasını yaşatabilmek adına Fatih’te Belediye Dairesinin önündeki meydana bir şehîdler abidesi inşa edilmesine karar verilir. Bu abidenin temelinin atılması için bir tören düzenlenmesi planlanır. Bu törenin ne şekilde düzenleneceğinden, vekillerin, ayanların, mebusların ve askerî heyet ve askerî kıt’a ile törene katılacakların nerede duracağına kadar her şey en ince ayrıntısına kadar belirlenmişti. Bu temel atma töreni programını Harbiye Nezaretinin (Millî Savunma Bakanlığı) 30 Mart 1914 tarihli evrâkından (BOA, BEO, 4272/320368) öğrenebiliyoruz. Hava Şehîdleri Âbidesi, Mimar Vedat Tek’in eseridir. Abidenin kırık bir sütun şeklinde olması, şehîdlerin yarım kalan uçuşlarını temsil etmektedir. Mermer sütunun üzerinde bronzdan bir defne dalı vardır. Tayyarecilerimiz eğer Kahire’ye ulaşabilmiş olsalardı, onlara verilecek madalyanın büyütülmüş hâli, sütunun iki tarafına konulmuştur. Abide yaklaşık 7,5 metre yüksekliğindedir. Vesika no: BOA, BEO, 4272/320368 Tarih: 3 Cemaziyelevvel 1332 (30 Mart 1914) Hû Harbiye Nezâreti Tahrîrât Dâiresi Tahrîrât Kalemi Tayyâre şühedâsı nâmına rekz olunacak âbidenin vaz’-ı esâsı merâsimi hakkında program: 1-Merâsim Fâtih Belediye Dâiresi yanındaki mahall-i mahsûsda icrâ edilecek ve takarrur edecek gün ve sâat bir gün evvel gazetelerde ayrıca i’lân olunacak 2-İki piyade ve bir süvari bölüğüyle bir musıka bandosu vakt-i muayyenden yarım sâat evvel mevki-i merâsime gelmiş bulunacakdır 3-Tayyâre Mektebi Hey’et-i Zâbitânı kâmilen merâsime iştirâk edecektir. 4-Merâsimde bulunmasını arzu eden zevât için Harbiye Nezâretince îcâb edenlere ma’lûmât-ı lâzıme i’tâ olunacakdır. 5-Vaz’-ı esâs Harbiye Nezâreti tarafından icrâ edilecekdir. 6-Hâzır bulundurulacak bir Hocaefendi tarafından münâsib bir duâ kırâetiyle şühedanın rûhlarına Fâtiha ihdâ olunacakdır. 7-Duâyı müteâkib musıka selâm havasını terennüm edecek ve üç kere duâ-yı Pâdişâhî edâ olunacaktır. 8-Merâsimde bulunacak zevâtın yerleri me’mûrîn-i mahsûsa tarafından irâe edilecekdir 9-Mahall-i merâsimde hâzirûn dört cebhe üzerine tertîb olumup bir cebhede Vükelâ-yı Devlet ve A’yân ve Meb’ûsândan, mukâbil cebhede Hey’et-i Askeriye üçüncü cebhede Tayyâre Mektebi Hey’eti ve musıka ve mukâbil olan dördüncü cebhede ricâl ve Me’mûrîn-i Mülkiye ve İlmiye ahz-ı mevki’ edeceklerdir. Bunlar hâricinde Asker-i Şâhâne ve Me’mûrîn-i Zâbıta saf-beste-i ihtirâm olacaktır. Süvari asâkiri îcâb eden yerlerde bulunacakdır 10-Merâsime gelecek zevâtdan Me’mûrîn-i Askeriye cum’alık elbise ile, Me’mûrûn-i Mülkiye “redingot” ile geleceklerdir. 11-İşbu tertîbâtın ve mahall-i merâsimde emr-i inzibât ve intizâmın icrâsına merkez kumandanı me’mûrdur. Polis Jandarma ve Belediye Hey’et-i Askeriye Polis Jandarma ve Belediye Musıka Mülkiye ve İlmiye Tayyâre Mektebi Polis Jandarma ve Belediye Vükelâ A’yân ve Meb’ûsân Polis Jandarma ve Belediye Kıt’a-i Askeriye  

Harf ve kelime çalışmalarına devam ediyoruz. Silik harflerin üzerinden geçerken dikkatle yazmaya ve acele etmemeye çalışalım. Elinizin alışması ve yazınızın güzelleşmesi için bu dikkat ve sabır önemli olacaktır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun en uzun süre tahtta kalan padişahı olan Kanuni Sultan Süleyman, 622 yıl hüküm süren devletin zirve dönemini temsil eder. Onun devrinde ülke toprakları 6,5 milyon km2den 15 milyon km2ye yükselmiştir. Yaşadığı 16. yüzyılı Türk asrı olarak tarihe geçiren Kanuni Sultan Süleyman ve devri, kendisinden sonraki padişahlar nazarında da en ideal padişah ve devir olarak kabul edilmiştir. O, dünyaya sadece askerî değil, politik, sosyal ve kültürel alanda da yön verdi. Döneminde yetişen ilim ve devlet adamları, kendi sahalarında Osmanlı medeniyetinin yetiştirdiği en kıymetli insanlar sayıldı. Sadrazam Pargalı İbrahim Paşa, Sokullu Mehmed Paşa, İbn-i Kemal Paşazade, Ebussuud Efendi, Barbaros Hayreddin Paşa, Piri Reis, Pir Sultan Abdal, Bâkî, Fuzulî, Ahmed Karahisarî, Matrakçı Nasuh, Mimar Sinan gibi birçok değerli şahsiyet onun devrinde yaşadı. Sadece Mimar Sinan’ın 300’ün üzerinde eserinin olması ve sanat tekniği ve estetiğinin Osmanlı tarihi boyunca aşılamaması, devrinin büyüklüğünü göstermeye kâfidir. 46 yıllık saltanatında doğuda ve batıda birçok fetihler yapan Sultan Süleyman’ın üstünlüğü o günkü dünya devletlerince kabul edilmiş, bu durum belgelere de yansımıştır. Mesela 1533 yılında Avusturya Krallığı ile yapılan anlaşma, Arşidük Ferdinand’ın Osmanlı padişahını baba ve metbû tanıyacağını, ancak kardeş diye hitap edeceği veziriazama denk sayılabileceğini teyit etmekteydi. Uluslararası diplomaside hâkimiyet ve liderliğin nişanesi olan bir başka örnek de, 1526 yılında Kanuni’nin Fransa Kralı François’e (Fransuva) gönderdiği mektuptur. O sıralarda ismi Roma-Cermen İmparatorluğu olan Alman devleti ile Fransa arasında 1525 yılında yapılan savaşta, Fransa Kralı I. François Alman İmparatoru Şarlken’e yenik düşmüş ve Madrid’de hapsedilmişti. Bunun üzerine kralın validesi Louise de Savoie, hem kendisinin hem de oğlunun yazdığı iki mektubu elçisi Jean Frangipani ile Sultan Süleyman’a göndermiş; oğlunun esaretten kurtarılmasını rica etmişti. Valide kraliçenin Kanuni’ye yazdığı mektubunda özetle şu ifadeler yer almaktaydı: “Şimdiye kadar oğlumun halâsını Şarl’ın insaniyetine bırakmış idim. Hâlbuki ümidimiz olan insaniyeti icra etmedikten başka, oğlumun hakkında hakaret dahi etmektedir. İmdi, âlemin tasdik ettiği azamet ve şanınız ile oğlumu düşmanımızın pençe-i kahrından halâs ile azametinizi göstermenizi zat-ı şahanenizden bilhassa niyaz ederim.” Kral François ise mektubunda şunları kaleme almıştı: “Dünyanın mamur yerlerinden birçok ülke ve beldenin hâkim ve pâdişâhı ve bilcümle mazlumların sığınağı olan sultan-ı muazzam ve hakan-ı müfahham hazretlerine arzım budur ki; Macaristan Kralı Ferdinand'ın üzerine hücum ettiğinizde biz dahi himmet ve inayetinizle hapisten halâs olup, İspanya Kralı Şarlken'in üzerine hücum edip öcümüzü alırız. Siz ki şan sahibi şahlar şahısınız. Onun hakkından gelmeye yardım edilirse, bundan böyle iyilik bilen bir köle olacağımdan şüphe buyrulmaya.” Sultan Süleyman bu mektuplar üzerine, Fransa kralına yardım edip Macaristan’a sefer düzenleyeceğini bildiren nâme-i hümâyûnunu bazı hediyelerle birlikte elçiye vermiştir. Elçi Fransa’ya varmadan François hapisten kurtulmuş ve Kanuni’ye şükranlarını arz eden bir mektup daha göndermişse de, Osmanlı Devleti 1526 ve 1529 seferleriyle Alman İmparatorluğu’nun Avrupa üzerindeki baskısını bertaraf etmiştir. Kanuni Sultan Süleyman’ın, bugün aslı Fransa Milli Kütüphanesi’nde (Bibliothèque nationale de France) saklanan ve Ocak 1526 tarihli bu meşhur nâme-i hümâyûnunu sizlerle paylaşıyoruz. Belgenin Transkripsiyonu 1- Hazret-i azzet cellet kudretuhû ve alet kelimetuhûnun inâyeti ve mihr-i 2- sipihr-i nübüvvet ahter-i burc-ı fütüvvet pîşvâ-yı zümre-i enbiyâ muktedâ-yı fırka-i 3- asfiyâ Muhammed Mustafa’nın salla’llâhu aleyhi ve sellem muʻcizât-ı kesîret 4- ü’l-berekâtı ve dört yârının ki Ebûbekr ve Ömer ve Osmân ve Ali’dir 5- rıdvânu’llâhi aleyhim ecmaʻîn anlarun ervâh-ı mukaddesesi mürâfakati ile. SÜLEYMAN ŞAH BİN SELİM ŞAH HAN MUZAFFER DÂİM 6- Ben ki sultânü's-selâtîn ve burhânü'l-havâkîn tâc-bahş-ı husrevân-ı rûy-ı zemîn zıllu’llâhi fi’l-aradîn, Akdeniz'in ve Karadeniz'in ve Rumeli'nin ve Anadolu'nun 7- ve Karaman'ın ve Rum'un ve vilâyet-i Dulkadriye'nin ve Diyarbekir'in ve Kürdistan'ın ve Azerbaycan'ın ve Acem'in Şam'ın ve Haleb'in ve Mısır'ın 8- ve Mekke'nin ve Medine'nin ve Kudüs'ün ve külliyen diyâr-ı Arab'ın ve Yemen'in ve dahi nice memleketlerin ki âbâ-i kirâm ve ecdâd-ı izâmım enâra’llâhu berâhînehum kuvvet-i kâhireleriyle feth itdikleri 9- ve cenâb-ı celâlet-meâbım dahi tîğ-ı ateşbâr ve şemşîr-i zafer-nigârım ile feth eylediğim nice diyârın sultânı ve pâdişâhı Sultân Bâyezîd Han oğlu 10- Sultân Selîm Han oğlu Sultân Süleymân Han'ım. Sen ki Françe vilâyetinin Kralı Françesko'sun. Dergâh-ı selâtin- 11- penâhıma yarar âdemin Frangipan ile mektûb gönderüp ve baʻzı ağız haberi dahi ısmarlayup memleketinize düşman müstevlî olup, el-ân habisde idüğünüz iʻlâm idüp 12- halâsınız husûsunda bu cânibden inâyet ve meded istidʻâ eylemişsiz. Her ne ki demiş isenüz benüm pâye-i serîr-i âlem-masîrime arz olunup alâ-sebîli't-tafsîl ilm-i şerîfim muhît olup tamâm maʻlûm oldu. 13- İmdi pâdişâhlar sınmak ve habs olunmak aceb değildir, gönlünüzü hoş tutup âzürde-hâtır olmayasız. Öyle olsa benim âbâ-i kirâmım ve ecdâd-ı izâmımız nevvera’llâhu merkadehum dâimâ defʻ-i düşman 14- ve feth-i memâlik içün seferden hâlî olmayup biz dahi anlarun tarîkine sâlik olup her zamânda memleketler ve saʻb ve hasîn kalʻalar feth eyleyüp gece ve gündüz atımız eyerlenmiş 15- ve kılıcımız kuşanılmışdır. Hak subhânehû ve teʻâlâ hayırlar müyesser eyleyüp meşiyyet ve irâdeti neye müteʻallik olmuş ise vücûda gele. Bâkî ahvâl ve ahbâr ne ise mezkûr âdeminizden 16- istintâk olunup maʻlûmunuz ola, şöyle bilesiz. Tahrîren fî evâil-i şehr-i âhirü’r-rebîʻayn li-seneti isnâ ve selâsîn ve tisʻa-mie. 17- Be-makâm-ı Dârü’s-saltanatü’l-aliyye Kostantiniyye el-mahmiyye el-mahrûse   Azzet cellet kudretuhû: Kudreti yüce ve aziz olsun (Allah’ı tazim)Alet kelimetuhû: Kelimesi yücelsin (Allah’ı tazim)Mihr-i sipihr-i nübüvvet: Nübüvvet semasının güneşiAhter-i burc-ı fütüvvet: Cömertlik burcunun yıldızıPîşvâ-yı zümre-i enbiyâ: Peygamberler zümresinin reisiMuktedâ-yı fırka-i asfiyâ: İçi dışı temiz olanların önderiMu‘cizât-ı kesîretü’l-berekât: Bereketi çok olan mucizelerRıdvânu’llâhi aleyhim ecma‘în: Allah onların hepsinden razı olsunErvâh-ı mukaddese: Kutsal ruhlarMürâfakat: YoldaşlıkSultânü’s-selâtîn: Sultanların sultanıBurhânü’l-havâkîn: Hakanların deliliTâc-bahş-ı husrevân-ı rûy-ı zemîn: Yeryüzü hükümdarlarına padişahlık bahşeden padişahZıllu’llâhi fi’l-aradîn: Allah’ın yerlerdeki gölgesiÂbâ-i kirâm ve ecdâd-ı izâmım: Kerem sahibi babalarım ve büyük atalarımEnâra’llâhu berâhînehum: Allah onların delillerini, şahitlerini nurlandırsınCenâb-ı celâlet-meâbım: Celal sahibi olan kendi tarafımTîğ-ı ateşbâr: Ateş yağdıran kılıçŞemşîr-i zafer-nigâr: Zafer gösteren kılıçDergâh-ı selâtin-penâh: Sultanların sığındığı kapıMüstevlî: İstila edenEl-ân: Şu andaİ‘lâm: BildirmekHalâs: Kurtuluşİnâyet: Yardımİstid‘â: Rica ile istemekPâye-i serîr-i âlem-masîr: Âlemin karargâhı olan taht makamıAlâ-sebîli’t-tafsîl: Açıklandığı üzereMuhît: KuşatanSınmak: Yenilmek, zayıf düşmekÂzürde-hâtır: Hatırı kırılmak, incinmekNevvera’llâhu merkadehum: Allah onların kabirlerini nurlandırsınMemâlik: MemleketlerHâlî: Boş, ıssızAnlarun: OnlarınSâlik: Bir yolda gidenSa‘b: ZorHasîn: SağlamMeşiyyet: İrade, arzuMüte‘allik: BağlıAhbâr: Haberlerİstintâk: Söyletmek, ifade almakTahrîren: Yazılarak (yazıldı anlamında)Evâil: Ayın ilk on günüŞehr-i âhirü’r-rebî‘ayn: İki rebî‘in sonuncusu: Rebîülâhir ayıİsnâ ve selâsîn ve tis‘a-mie: 932Dârü’s-saltanatü’l-aliyye: Yüce saltanat konağıEl-mahmiyye: Himaye edilmişEl-mahrûse: Korunmuş

İyilik Edin! İyi ve güzel işler yapmanın önemi hakkında hadislere kulak verelim: “Müslüman, diğer Müslümanların elinden ve dilinden emin oldukları kişidir.” “Allah katında dostların en iyisi arkadaşına, komşuların en iyisi de komşusuna en iyi davrananıdır.” “Allah bir köpek yüzünden, ahlâksız bir kadını affedip cennetine aldı. Köpek bir kuyunun başında, susuzluktan dili sarkmış bir vaziyette soluyup duruyordu. Tam o esnada oradan geçmekte olan bu kadın, köpeğin hâlini görünce dayanamadı. Hemen belinden kemerini çıkarıp ayakkabısına bağladı, bununla kuyudan su çıkarıp köpeğe içirdi, böylece köpek ölümden kurtuldu. İşte bu kadının bir köpeğe karşı bu davranışı onun affına vesile oldu ve Allah, onu cennetine koydu.” “Bir kadın bir kedi yüzünden cehenneme girdi. Ne o kediye yedirdi içirdi ne de salıverdi ki dışarıda avlansın. Ve kedi açlıktan öldü. O kadın da bu yüzden cehenneme girdi.”  Bir ayette Rabbimiz diyor ki: “Allah’a kulluk edin, O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya, akrabalara, yetimlere, düşkünlere, yakın ve uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya ve size hizmet eden kimselere iyilik edin. Allah, kendini beğenip öğünenleri elbette sevmez.” (Nisa, 36)         Ç Ö Z Ü M         اييلك ايدڭ! ايي و كوزل ايشلر ياپمه نڭ أونمي حقّنده  حديثلره  قولاق ويره لم: ”مسلمان، ديگر مسلمانلرڭ الندن و ديلندن امين اولدقلري كيشيدر.“ ”اللّٰه قاتنده  دوستلرڭ اڭ اييسي آرقداشنه ، قومشولرڭ اڭ اييسي ده  قومشوسنه  اڭ ايي داورانانيدر.“ ”اللّٰه بر كوپك يوزندن، اخلاقسز بر قاديني عفو ايدوب جنّتنه  آلدي. كوپك بر قويونڭ باشنده ، صوسزلقدن ديلي صارقمش بر وضعيتده  صولويوب طوریيوردي. تام او اثناده  اورادن كچمكده  اولان بو قادين، كوپگڭ حالني كورنجه  طايانامدي. همن بَلندن كمرينى چيقاروب آياق قابيسنه  باغلادى، بونڭله  قيودن صو چيقاروب كوپگه  ايچيردي، بويله جه  كوپك ئولومدن قورتولدي. ايشته  بو قادينڭ بر كوپگه  قارشي بو داورانيشي اونڭ عفوينه  وسيله  اولدي و اللّٰه، اوني جنّتنه  قويدي.“ ”بر قادين بر كدي يوزندن جهنّمه  كيردي. نه  او كدي يه  ييديردي ايچيردي نه  ده  صاليويردي كه  طيشاريده  آولانسين. و كدي آچلقدن ئولدي. او قادين ده  بو يوزدن جهنّمه  كيردي.“ بر آيتده  ربّمز دييوركه : ”اللّٰهه  قوللق ايدڭ، اوڭا هيچ بر شيئي اورتاق قوشمايڭ. آنا- بابايه ، اقربالره ، يتيملره ، دوشكونلره ، ياقين و اوزاق قومشويه ، يانڭزده كي آرقداشه ، يولجي يه  و سزه  خدمت ايدن كيمسه لره  اييلك ايدڭ. اللّٰه، كنديني بگنوب أوگوننلري البته  سومز.“ ( نسا، ٣٦

Çorum Saat Kulesi Tokat Hatuniye Gülbahar Hatun (Meydan) Camii Şadırvanı Çanakkale Saat Kulesi Kitabesi Keremkâr: CömertFerikân-ı kirâm: Şerefli kumandanlardanBî-hemtâ: Eşi bulunmaz, eşsiz, benzersizEvkât: Vakitler, zamanlarİhyâ-yı hayrât: Hayırları canlandırmaHayrât güzîn: Hayrı seçenYümn-i evfer: Çok bereketMîkat-ı celîl: Bir iş için önceden belirtilen süre, tespit edilen vakit; Bir iş için önceden belirtilen, kararlaştırılan yerZülâl-i himmet: Latif ihsanReyyân: Suya kanmış, suya doymuşmedâr-ı râhat: Rahat kaynağıİştimâl: Şâmil olma, kaplama, içine alma, ihâta etmeEnvâr-ı şâdî: Mutluluk nurlarıSer-te-ser: Baştan başa, hepsiMekârim-pîşe: Güzel ahlakHayr-endîş: Hayır düşünenRasad: Bir gök cismini, gökyüzündeki bir olayı âlet yardımıyle tâkip ederek inceleme işi, gözlemNâzırâ: BakanÂfât-ı savâ‘ık: Yıldırım musibetindenMasûn: KorunmuşBâ-husûs: ÖzellikleHâme-rân: Kalem oynatanAsdikâ: Sâdık, samîmî, gerçek dostlarTenzil: (Matematikte) çıkarma, indirmeNuş ediniz: içinizÂb-ı hayat: hayat suyu Hüsn-i manzar: bu görünen güzel manzaraKevser âsâ nagamat: Kevser ırmağının nağmeleri gibiPes safa: gönül hoşluğu İbâd: kullar Hayır-hâhâna: hayır arzulayanaHasenât: güzellikler

چيچگه  قيامامه سي افتاده  حضرتلري، بر كون مريدان ايله  تنزّهه  چيقمشلردي. درويشلر، افنديلرينه  تقديم ايتمك أوزره  هر بري برر دمت چيچك طوپلاديلر. هدايي افندي ده  النه  بر عدد صاپي قيريلمش بر چيچك آلارق كري دوندي. هركس هديه لريني شيخلري افتاده يه  تقديم ايتمش، افتاده ده  قبول ايله  ممنونيتنى اظهار ايتمشدي. حضرت هدايي هديه سني ويرنجه  حضرت افتاده : “اوغلم آرقداشلريڭز دمت دمت چيچك كتيرديلر، سز بزه  بر تك چيچگيمي لايق كورديڭز؟” بويوردي.  هدايي ده  (ق س): “افنديمزه  نه  تقديم ايتسه ك آزدر؛ فقط هانگي بر چيچگي قوپارمق ايچون ال اوزاتدمسه  تسبيحنى ايشيته رك المي چكدم. آنجق صاپنڭ قيريلمه سندن طولايي بو چيچگي تسبيحندن قالمش كوردم. بوني بر تقدمه  اولمق أوزره  حضور عاليلريڭزه  كتيرديگم معلوم مرشدانه لريدر.” ظريف و لطيف جوابنى ويره رك شيخنڭ بر قات داها محبت و توجّهني قازاندي. Çiçeğe Kıyamaması Üftâde hazretleri, bir gün mürî­dân ile tenezzühe çıkmışlardı. Der¬vişler, efendilerine takdim etmek üzere her biri birer demet çiçek topladılar. Hüdâyî Efendi de eline bir adet sapı kırılmış bir çiçek alarak geri döndü. Herkes hediyelerini şeyhleri Üftâde’ye takdim etmiş, Üftâ¬de de kabul ile memnuniyetini izhar etmişti. Hz. Hüdâyî hediyesini verince Hz. Üftâde: “Oğlum arkadaşlarınız demet demet çiçek getirdiler, siz bize bir tek çiçeği mi lâyık gördünüz?” buyurdu.  Hüdâyî de (ks):  “Efendimize ne takdîm etsek azdır; fakat hangi bir çiçeği ko¬parmak için el uzattımsa tesbihini işiterek elimi çektim. Ancak sapının kırılmasından dolayı bu çiçeği tesbihinden kalmış gördüm. Bunu bir takdime olmak üzere huzûr-ı alilerinize getirdiğim malum-u mürşidâneleridir.” zarif ve latif cevabını vererek şeyhinin bir kat daha muhab¬bet ve teveccühünü kazandı. ارمني چوجقلر “صواش صيره سنده  ارمني فدائيلري بعض يرلرده  چولوق چوجغي كسييورلردي. بوڭا قارشي ارمنيلرڭ چوجقلري ده  بعضًا ئولديرولويوردي. بديع الزمانڭ بولونديغي ناحيه يه  بيڭلرله  ارمني چوجغي طوپلانمشدي. ملّا سعيد عسكرلره ، “بونلره  ايليشمه يڭز!” دييه رك اونلري قورويارق سربست قالمه لرينه  امكان حاضرلادى. اونلر ده ، روسلرڭ ايچريسنده كي عائله لرينڭ ياننه  دونديلر. بو حركت ارمنيلر ايچون بيوك بر عبرت درسي اولوب، ارمنيلر بو حركتله  مسلمانلرڭ اخلاقنه  حيران قالمشلردي. بو حادثه  أوزرينه ، روسلر بزي استيلا ايتدكلرنده ، فدائي قوميته لرڭ رئيسلري مسلمان چولوق چوجغني كسمك عادتنى بيراقوب، “مادام ملّا سعيد بزم چولوق چوجقلريمزي كسمه دي، بزه  تسليم ايتدي؛ بز ده  بوندن صوڭره  مسلمانلرڭ چوجقلريني كسميه جگز” دييه  عهد ايتديلر. ملّا سعيد، بو صورتله  او حواليده كي بيڭلرله  معصوم چوجقلرڭ فلاكتدن قورتولمه سني تأمين ايتمش اولدي.” Ermeni Çocuklar “Savaş sırasında Ermeni fedaileri bazı yerlerde çoluk çocuğu kesiyorlardı. Buna karşı Ermenilerin çocukları da bazen öldürülüyordu. Bediüzzaman’ın bulunduğu nahiyeye binlerle Ermeni çocuğu toplanmıştı. Molla Said askerlere, “Bunlara ilişmeyiniz!” diyerek onları koruyarak serbest kalmalarına imkân hazırladı. Onlar da, Rusların içerisindeki ailelerinin yanına döndüler. Bu hareket Ermeniler için büyük bir ibret dersi olup, Ermeniler bu hareketle Müslümanların ahlakına hayran kalmışlardı. Bu hâdise üzerine, Ruslar bizi istila ettiklerinde, fedai komitelerin reisleri Müslüman çoluk çocuğunu kesmek âdetini bırakıp, “Madem Molla Said bizim çoluk çocuklarımızı kesmedi, bize teslim etti; biz de bundan sonra Müslümanların çocuklarını kesmeyeceğiz” diye ahdettiler. Molla Said, bu suretle o havalideki binlerle masum çocukların felaketten kurtulmasını temin etmiş oldu.” فاتح سلطان محمد فاتح سلطان محمدڭ باغچوانلغه  أوزل بر مراقي واردي. بو مسلكده  ادّعاليدي و بو يوزدن بوش وقتلرينڭ چوغني باغچوانلغه  آييرير، بوندن ده  بيوك بر حظ دوياردي. سفرلر آراسنده  قالان زمانلرنده  طوپ قاپي سرايي و ديگر سرايلرڭ باغچه لرنده  چاليشمقدن ذوق آليردي. آيريجه  اوق ايچون پارماغه  طاقيلان يوزوكلر، كمر طوقه لري و قيليچ قينلري اعمالاتي ده  الندن كليردي. Fatih Sultan Mehmed Fatih Sultan Mehmed’in bahçıvanlığa özel bir merakı vardı. Bu meslekte iddialıydı ve bu yüzden boş vakitlerinin çoğunu bahçıvanlığa ayırır, bundan da büyük bir haz duyardı. Seferler arasında kalan zamanlarında Topkapı Sarayı ve diğer sarayların bahçelerinde çalışmaktan zevk alırdı. Ayrıca ok için parmağa takılan yüzükler, kemer tokaları ve kılıç kınları imalatı da elinden gelirdi. خواجه نڭ ظرافتي آق شهره  هنرلي بر خطّاط كلير. خواجه  مهر قازديرمق ايستر فقط حقّاق هر حرفنى أوچ آقچه يه  قازيمقده در. خواجه  اسمنى، ايكنجي آدينى حساب ايدر، باقار خيلي بهالي يه  مال اولاجق. يالڭز اسمنى اويديرمه يه  قرار ويرر. هم ده  اوجوز قازديرمق ايچون بر يول دوشونوب حقّاقه  كيدر. آرالرنده  شويله  بر قونوشمه  كچر: خواجه : -بڭا بر مهر قاز، دير. حقّاق اسمنى صورار. خواجه : -خس، دير. حقّاق: -بو نه  بيچيم اسم؟ دير. خواجه : -نه ڭه  لازم ايشته  أويله  بر اسم، سن قاز، دييه رك بر ده  اينجه  سوز صرف أيلر. حقّاق ‘خس’ حرفلريني يازوب ده  تام نقطه يي قوياجغي صيره ده  خواجه ، -رجا ايدرم، نقطه يي باشه  قويما ده  سینڭ قاصه سنه  قوي، دير. حقّاق، خواجه نڭ ظرافتنى تقدير ايدوب مهري كنديسنه  هديه  ايدر. Hoca’nın Zerafeti Akşehir’e hünerli bir hattat gelir. Hoca mühür kazdırmak ister fakat hakkâk her harfini üç akçeye kazımaktadır. Hoca ismini, ikinci adını hesap eder, bakar hayli pahalıya mal olacak. Yalnız ismini oydurmaya karar verir. Hem de ucuz kazdırmak için bir yol düşünüp Hakkâka gider. Aralarında şöyle bir konuşma geçer: Hoca: —Bana bir mühür kaz, der. Hakkâk ismini sorar. Hoca: —Has, der. Hakkâk: —Bu ne biçim isim? der. Hoca: —Nene lazım işte öyle bir isim, sen kaz, diyerek bir de ince söz sarf eyler. Hakkâk ‘Has’ harflerini yazıp da tam noktayı koyacağı sırada Hoca, —Rica ederim, noktayı başa koyma da sin’in kâsesine koy, der. Hakkâk, Hocanın zarafetini takdir edip mührü kendisine hediye eder. سلطان احمدڭ وفاتنى حسّ ايتمسي سلطان برنجی احمد (١٥٩٠-١٦١٧)، قلبي حياتنڭ درينلگي اولان، اولدقجه  متّقي بر عثمانلي پادشاهيدر. بحتي مخلصيله  پيغمبر افنديمز (ص ع و) سوگيسني و باغليلغنى افاده  ايدن چوق ايچلي شعرلري واردر: “نوله  تاجم كبي باشمده  كوتورسه م دائم. قدم رسمنى اول حضرت شاپ رسولڭ.” ايشته  بو اينجه  روحلي عثمانلي سلطاننڭ وفات ايتمه دن بر كون أوڭجه  حضورنده  بولونان مابينجي مصطفي، احمد خانڭ اوطه ده  مخاطبنى كوره مدیگي كيمسه لره  قارشي درت دفعه  “و عليكم سلام” ديديگنه  شاهد اولدي. مابينجي، بر معنا ويره مديگي بو غريب داورانيشلرڭ سببنى سلطاننه  صورديغنده ، سلطان احمد خان شو جوابي ويردي: “او آنده  حضرت ابو بكر صدّيق، حضرت عمر، حضرت عثمان و حضرت علي افنديلريمز كلديلر و بڭا؛ ‘سن، دنيا و آخرتڭ سلطانلغنى كندينه  طوپلامشسڭ. يارين رسول الله (ص ع و) افنديمزڭ ياننده  اولاجقسڭ’، بويورديلر.” كرچكدن ده  بو حق دوستي، دينيلديگي كبي ايرته سي كون وفات ايدرك سودكلرينه  قاووشدي. Sultan Ahmed’in Vefatını Hissetmesi Sultan 1. Ahmed (1590-1617), kalbi hayatının derinliği olan oldukça muttaki bir Osmanlı Padişahıdır. Bahti mahlasıyla Peygamber Efendimiz (sav) sevgisini ve bağlılığını ifade eden çok içli şiirleri vardır: “N’ola tacım gibi başımda götürsem daim. Kadem-i resmini ol hazret-i şab-i Resül’ün.” İşte bu ince ruhlu Osmanlı sultanının vefat etmeden bir gün önce huzurunda bulunan mabeynci Mustafa, Ahmed Han’ın odada muhatabını göremediği kimselere karşı dört defa “Ve aleykümselam” dediğine şahit oldu. Mabeynci, bir mana veremediği bu garip davranışların sebebini Sultanına sorduğunda, Sultan Ahmed Han şu cevabı verdi: “O anda Hazret-i Ebu Bekir-i Sıddık, Hazret-i Ömer, Hazret-i Osman ve Hazret-i Ali Efendilerimiz geldiler ve bana; ‘Sen, dünya ve ahiretin sultanlığını kendine toplamışsın. Yarın Resulullah (sav) Efendimizin yanında olacaksın’, buyurdular.” Gerçekten de bu Hak dostu, denildiği gibi ertesi gün vefat ederek sevdiklerine kavuştu.      

Aşağıdaki tabloda her satırda harfler karışık olarak verilmiştir. Her satırdaki bu harflerden anlamlı birer kelime üreterek sağ taraftaki boş kutulara yazalım. Boş kutuların sağ tarafında kelimenin kaç harf olduğu yazılmıştır. Yani satırlarda fazladan harfler de bulunmaktadır. Boş kutular bittikten sonra o sütundaki kelimeleri yukarıdan aşağıya bir satır üzerinde yazdığınızda bir cümle oluşacaktır. Cümle, Yavuz Sultan Selim’e ait sözdür. Bu cümleyi 25 Şubat’a kadar mektup@osmanlicadergi.com posta adresine gönderiniz. Doğru cevabı gönderenler arasında yapılacak kur’a ile ilk beş takipçimize “Osmanlıca İslâm Alimlerinin Hayatından Hatıralar” kitabı hediye edilecektir.         C E V A P